Tantraloka

by Abhinavagupta

In Sanscrito:

CAP.1 - CAP.2 - CAP.3 - CAP.4 - CAP.5 - CAP.6 - CAP.7 - CAP.8 - CAP.9 - CAP.10

CAP.11 - CAP.12 - CAP.13 - CAP.14 - CAP.15 - CAP.16 - CAP.17 - CAP.18 - CAP.19 - CAP.20

CAP.21 - CAP.22 - CAP.23 - CAP.24 - CAP.25 - CAP.26 - CAP.27 - CAP.28 - CAP.29 - CAP.30 

CAP.31 - CAP.32 - CAP.33 - CAP.34 - CAP.35 - CAP.36 - CAP.37 - Testo translitterato

pdf: Testo in sanscrito - Testo translitterato - Tantraloka with commentary by Rajanaka Jayaratha Vol.1 - Vol.2 - Vol.3 - Vol.4 - Vol.5 - Vol.6

TANTRALOKA SANSCRITO

Capitolo 8

अथ श्रीतन्त्रालोके अष्टममाह्निकं

देशाध्वनोऽप्यथ समासविकासयोगात्संगीयते विधिरयं शिवशास्त्रदृष्टः ॥१॥

विचारितोऽयं कालाध्वा क्रियाशक्तिमयः प्रभोः ।

मूर्तिवैचित्र्यजस्तज्जो देशाध्वाथ निरूप्यते ॥२॥

अध्वा समस्त एवायं चिन्मात्रे संप्रतिष्ठितः ।

यत्तत्र नहि विश्रान्तं तन्नभःकुसुमायते ॥३॥

संविद्द्वारेण तत्सृष्टे शून्ये धियि मरुत्सु च ।

नाडीचक्रानुचक्रेषु बर्हिर्देहे ̕ध्वसंस्थितिः ॥४॥

तत्राध्वैवं निरूप्योऽयं यतस्तत्प्रक्रियाक्रमम् ।

अनुसंदधदेव द्राग् योगी भैरवतां व्रजेत् ॥५॥

दिदृक्षयैव सर्वार्थान् यदा व्याप्यावतिष्ठते ।

तदा किं बहुनोक्तेन इत्युक्तं स्पन्दशासने ॥६॥

ज्ञात्वा समस्तमध्वानं तदीशेषु विलापयेत् ।

तान् देहप्राणधीचक्रे पूर्ववद् गालयेत्क्रमात् ॥७॥

तत्समस्तं स्वसंवित्तौ सा संविद्भरितात्मिका ।

उपास्यमाना संसारसागरप्रलयानलः ॥८॥

श्रीमहीक्षोत्तरे चैतानध्वेशान् गुरुरब्रवीत् ।

ब्रह्मानन्तात्प्रधानान्तं विष्णुः पुंसः कलान्तगम् ॥९॥

रुद्रो ग्रन्थौ च मायायामीशः सादाख्यगोचरे ।

अनाश्रितः शिवस्तस्माद्व्याप्ता तद्व्यापकः परः ॥१०॥

एवं शिवत्वमापन्नमिति मत्वा न्यरूप्यत ।

न प्रक्रियापरं ज्ञानमिति स्वच्छन्दशासने ॥ ११॥

त्रिशिरःशासने बोधो मूलमध्याग्रकल्पितः ।

षट्त्रिंशत्तत्त्वसंरम्भः स्मृतिर्भेदविकल्पना ॥१२॥

अव्याहतविभागो ̕स्मिभावो मूलं तु बोधगम् ।

समस्ततत्त्वभावोऽयं स्वात्मन्येवाविभागकः ॥१३॥

बोधमध्यं भवेत्किंचिदाधाराधेयलक्षणम् ।

तत्त्वभेदविभागेन स्वभावस्थितिलक्षणम् ॥१४॥

बोधाग्रं तत्तु विद्बोधं निस्तरङ्गं बृहत्सुखम् ।

संविदेकात्मतानीतभूतभावपुरादिकः ॥१५॥

अव्यवच्छिन्नसंवित्तिर्भैरवः परमेश्वरः ।

श्रीदेव्यायामले चोक्तं षट्त्रिंशत्तत्त्वसुन्दरम् ॥१६॥

अध्वानं षड्विधं ध्यायन्सद्यः शिवमयो भवेत् ।

यद्यप्यमुष्य नाथस्य संवित्त्यनतिरेकिणः ॥१७॥

पूर्णस्योर्ध्वादिमध्यान्तव्यवस्था नास्ति वास्तवी ।

तथापि प्रतिपत्तॄणां प्रतिपादयितुस्तथा ॥१८॥

स्वस्वरूपानुसारेण मध्यादित्वादिकल्पनाः ।

ततः प्रमातृसंकल्पनियमात् पार्थिवं विदुः ॥१९॥

तत्त्वं सर्वान्तरालस्थं यत्सर्वावरणैर्वृतम् ।

तदत्र पार्थिवे तत्त्वे कथ्यते भुवनस्थितिः ॥२०॥

नेता कटाहरुद्राणामनन्तः कामसेविनाम् ।

पोतारूढो जलस्यान्तर्मद्यपानविघूर्णितः ॥२१॥

स देवं भैरवं ध्यायन् नागैश्च परिवारितः ।

कालाग्रेर्भुवनं चोर्ध्वे कोटियोजनमुच्छ्रितम् ॥२२॥

लोकानां भस्मसाद्भावभयान्नोर्ध्व स वीक्षते ।

स च व्याप्तापि विश्वस्य यस्मात्प्लुष्यन्निमां भुवम् ॥२३॥

नरकेभ्यः पुरा व्यक्तस्तेनासौ तदधो मतः ।

दश कोट्यो विभोर्ज्वाला तदर्ध शून्यमूर्ध्वतः ॥२४॥

तदूर्ध्वे नरकाधीशाः क्रमाद्दुःखैकवेदनाः ।

श्धो मध्ये तदूर्ध्वे च स्थिता भेदान्तरैर्वृताः ॥२५॥

अवीचिकुम्भीपाकाख्यरौरवास्तेष्वनुक्रमात् ।

एकादशैकादश च दशेत्यन्तः शराग्नि तत् ॥२६॥

प्रत्येकमेषामेकोना कोटिरुच्छ्रितिरन्तरम् ।

लक्षमत्र खवेदास्यसंख्यानामन्तरा स्थितिः ॥२७॥

कूष्माण्ड ऊर्ध्वे लक्षोनकोटिस्थानस्तदीशिता ।

शास्त्रविरुद्धाचरणात् कृष्णं ये कर्म विदधते ॥२८॥

तत्र भीमैर्लोकपुरुषैः पीड्यन्ते भोगपर्यन्तम् ।

ये सकृदपि परमेशं शिवमेकाग्रेण चेतसा शरणम् ॥२९॥

यान्ति न ते नरकयुजः कृष्णं तेषां सुखाल्पतादायि ।

सहस्रनवकोत्सेधमेकान्तरमथ क्रमात् ॥३०॥

पातालाष्टकमेकैकमष्टमे हाटकः प्रभुः ।

प्रतिलोकं नियुक्तात्मा श्रीकण्ठो हठतो बहूः ॥३१॥

सिद्धीर्ददात्यसावेवं श्रीमद्रौरवशासने ।

व्रतिनो ये चिकर्मस्था निषिद्धाचारकारिणः ॥३२॥

दीक्षिता अपि ये लुप्तसमया नच कुर्वते ।

प्रायश्चित्तांस्तथा तत्स्था वामाचारस्य दूषकाः ॥३३॥

देवाग्निद्रव्यवृत्त्यंशजीविनश्चोत्तमस्थिताः ।

अधःस्थगारुडाद्यन्यमन्त्रसेवापरायणाः ॥३४॥

ते हाटकविभोरग्रे किङ्करा विविधात्मकाः ।

ते तु तत्रापि देवेशं भक्त्या चेत्पर्युपासते ॥३५॥

तदीशतत्त्वे लीयन्ते क्रमाच्च परमे शिवे ।

अन्यथा ये तु वर्तन्ते तद्भोगनिरतात्मकाः ॥३६॥

ते कालवह्निसंतापदीनाक्रन्दपरायणाः ।

गुणतत्त्वे निलीयन्ते ततः सृष्टिमुखे पुनः ॥३७॥

पात्यन्ते मातृभिर्घोरयातनौघपुरस्सरम् ।

अधमाधमदेहेषु निजकर्मानुरूपतः ॥३८॥

मानुषान्तेषु तत्रापि केचिन्मन्त्रविदः क्रमात् ।

मुच्यन्तेऽन्ये तु बध्यन्ते पूर्वकृत्यानुसारतः ॥३९॥

इत्येष गणवृत्तान्तो नाम्ना हुलहुलादिना ।

प्रोक्तं भगवता श्रीमदानन्दाधिकशासने ॥४०॥

पातालोर्ध्वे सहस्राणि विंशतिर्भूकटाहकः ।

सिद्धातन्त्रे तु पातालपृष्ठे यक्षीसमावृतम् ॥४१॥

भद्रकाल्याः पुरं यत्र ताभिः क्रीडन्ति साधकाः ।

ततस्तमस्तप्तभूमिस्ततःशून्यं ततोऽहयः ॥४२॥

एतानि यातनास्थानं गुरुमन्त्रादिदूषिणाम् ।

ततो भूम्यूर्ध्व [मध्य] तो मेरुः सहस्राणि स षोडश ॥४३॥

मग्नस्तन्मूलविस्तारस्तद्द्वयेनोर्ध्वविस्तृतिः ।

सहस्राब्धिवसूच्छ्रायो हैमः सर्वामरालयः ॥४४॥

मध्योर्ध्वाधः समुद्वृत्तशरावचतुरश्रकः ।

भैरवीयं च तल्लिङ्गं धरणी चास्य पीठिका ॥४५॥

सर्वे देवा निलीना हि तत्र तत्पूजितं सदा ।

मध्ये मेरुसभा धातुस्तदीशदिशि केतनम् ॥४६॥

ज्योतिष्कशिखरं शंभोः श्रीकण्ठांशश्च स प्रभुः ।

अवरुह्य सहस्राणि मनोवत्याश्चतुर्दश ॥४७॥

चक्रवाटश्चतुर्दिक्को मेरुरत्र तु लोकपाः ।

अमरावतिकेन्द्रस्य पूर्वस्यां दक्षिणेन ताम् ॥४८॥

अत्सरःसिद्धसाध्यास्तामुत्तरेण विनायकाः ।

तेजोवती स्वदिश्यग्नेः पुरी तां पश्चिमेन तु ॥४९॥

विश्वेदेवा विश्वकर्मा क्रमात्तदनुगाश्च ये ।

याम्यां संयमनी तां तु पश्चिमेन क्रमात् स्थिताः ॥५०॥

मातृनन्दा स्वसंख्याता रुद्रास्तत्साधकास्तथा ।

कृष्णाङ्गारा निरृतिश्च तां पूर्वेण पिशाचकाः॥५१॥

रक्षांसि सिद्धगन्धर्वास्तूत्तरेणोत्तरेण ताम् ।

वारुणी शुद्धवत्याख्या भूतौघो दक्षिणेन ताम् ॥५२॥

उत्तरेणोत्तरेणैनां वसुविद्याधराः क्रमात् ।

वायोर्गन्धवती तस्या दक्षिणे किन्नराः पुनः ॥५३॥

वीणासरस्वती देवी नारदस्तुम्बुरुस्तथा ।

महोदयेन्दोर्गुह्याः स्युः पश्चिमेऽस्याः पुनः पुनः ॥५४॥

कुबेरः कर्मदेवाश्च तथा तत्साधका अपि ।

यशस्विनी महेशस्य तस्याः पश्चिमतो हरिः ॥५५॥

दक्षिणे दक्षिणे ब्रह्माश्विनौ धन्वन्तरिः क्रमात् ।

मैरवे चक्रवाटे ̕स्मिन्नेवं मुख्याः पुरोऽष्टधा ॥५६॥

अन्तरालगतास्त्वन्याः पुनः षड्विंशतिः स्मृताः ।

इष्टापूर्तरताः पुण्ये वर्षेये भारते नराः ॥५७॥

ते मेरुगाः सकृच्छम्भुं ये वार्चन्ति यथोचितम् ।

मेरोः प्रदक्षिणाप्योदग्दिक्षु विष्कम्भपर्वताः ॥५८॥

मन्दरो गन्धमादश्च विपुलो ̕थ सुपार्श्वकः ।

सितपीतनीलरक्तास्ते क्रमात्पादपर्वताः ॥५९॥

एतैर्भुवमवष्टभ्य मेरुस्तिष्ठति निश्चलः ।

चैत्ररथनन्दनाख्ये वैश्राजं पितृवनं वनान्याहुः ॥६०॥

रक्तोदमानससितं भद्रं चैतच्चतुष्टयं सरसाम् ।

वृक्षाः कदम्बजम्ब्वश्वत्थन्यग्रोधकाः क्रमशः ॥६१॥

एषु च चतुर्ष्वचलेषु त्रयं त्रयं क्रमश एतदाम्नातम् ।

मेर्वधो लवणाब्ध्यन्तं जम्बुद्वीपः समन्ततः ॥६२॥

लक्षमात्रः स नवधा जातो मर्यादपर्वतैः ।

निषधो हेमकूटश्च हिमवान्दक्षिणे त्रयः ॥६३॥

लक्षं सहस्रनवतिस्तदशीतिरिति क्रमात् ।

नीलः श्वेतस्त्रिशृङ्गश्च तावन्तः सव्यतः पुनः ॥६४॥

मेरोः षडेते मर्यादाचलाः पूर्वापरायताः ।

पूर्वतो माल्यवान्पश्चाद्गन्धमादनसंज्ञितः ॥६५॥

सव्योत्तरायतौ तौ तु चतुस्त्रिंशत्सहस्रकौ ।

अष्टावेते ततो ̕प्यन्यौ द्वौ द्वौ पूर्वादिषु क्रमात् ॥६६॥

जाठरः कूटहिमवद्यात्रजारुधिशृङ्गिणः ।

एवं स्थितो विभागोऽत्र वर्षसिद्ध्यै निरूप्यते ॥६७॥

समन्ताच्चक्रवाटाधोऽनर्केन्दु चतुरश्रकम् ।

सहस्रनवविस्तीर्णमिलाख्यं त्रिमुखायुषम् ॥६८॥

मेरोः पश्चिमतो गन्धमादो यस्तस्य पश्चिमे ।

केतुमालं कुलाद्रीणां सप्तकेन विभूषितम् ॥६९॥

मेरोः पूर्व माल्यवान्यो भद्राश्वस्तस्य पूर्वतः ।

सहस्रदशकायुस्तत्सपञ्चकुलपर्वतम् ॥७०॥

पूर्वपश्चिमतः सव्योत्तरतश्च क्रमादिमे ।

द्वात्रिंशच्च चतुस्त्रिंशत्सहस्राणि निरूपिते ॥७१॥

मेरोरुदक् शृङ्गवान्यस्तद्बहिः कुरुवर्षकम् ।

चापवन्नवसाहस्रमायुस्तत्र त्रयोदश ॥७२॥

कुरुवर्षस्योत्तरेऽथ वायव्येऽब्धौ क्रमाच्छराः ।

दश चेति सहस्राणि द्वीपौ चन्द्रोऽथ भद्रकः ॥७३॥

यौ श्वेतशृङ्गिणौ मेरोर्वामे मध्ये हिरण्मयम् ।

तयोर्नवकविस्तीर्णमायुश्चार्धत्रयोदश ॥७४॥

तत्र वै वामतः श्वेतनीलयो रम्यकोऽन्तरे ।

सहस्रनवविस्तीर्णमायुर्द्वादश तानि च ॥७५॥

मेरोर्दक्षिणतो हेमनिषधौ यौ तदन्तरे ।

हर्याख्यं नवसाहस्रं तत्सहस्राधिकायुषम् ॥७६॥

तत्रैव दक्षिणे हेमहिमवद्द्वितयान्तरे ।

कैन्नरं नवसाहस्रं तत्सहस्राधिकायुषम् ॥७७॥

तत्रैव दक्षिणे मेरोर्हिमवान्यस्य दक्षिणे ।

भारतं नवसाहस्रं चापवत्कर्मभोगभूः ॥७८॥

इलावृतं केतुभद्रं कुरुहैरण्यरम्यकम् ।

हरिकिन्नरवर्षे च भोगभूर्न तु कर्मभूः ॥७९॥

अत्र बाहुल्यतः कर्मभूभावोऽत्राप्यकर्मणाम् ।

पशूनां कर्मसंस्कारः स्यात्तादृग्दृढसंस्कृतेः ॥८०॥

संभवन्त्यप्यसंस्कारा भारतेऽन्यत्र चापि हि ।

दृढप्राक्तनसंस्कारादीशेच्छातः शुभाशुभम् ॥८१॥

स्थानान्तरे ̕पि कर्मास्ति दृष्टं तच्च पुरातने ।

तत्र त्रेता सदा कालो भारते तु चतुर्युगम् ॥८२॥

भारते नवखण्डं च सामुद्रेणाम्भसात्र च ।

स्थलं पञ्चशती तद्वज्जलं चेति विभज्यते ॥८३॥

इन्द्रः कशेरुस्ताम्राभो नागीयः प्राग्गभस्तिमान् ।

सौम्यगान्धर्ववाराहाः कन्याख्यं चासमुद्रतः ॥८४॥

कन्याद्वीपे च नवमे दक्षिणेनाब्धिमध्यगाः ।

उपद्वीपाः षट् कुलाद्रिसप्तकेन विभूषिते ॥८५॥

अङ्गयवमलयशङ्कुः कुमुदवराहौ च मलयगो ̕गस्त्य ।

तत्रैव च त्रिकूटे लङ्का षडमी ह्युपद्वीपाः ॥८६॥

द्वीपोपद्वीपगाः प्रायो म्लेच्छा नानाविधा जनाः ।

मुक्ताकाञ्चनरत्नाढ्या इति श्रीरुरुशासने ॥८७॥

भारते यत्कृतं कर्म क्षपितं वाप्यवीचितः ।

शिवान्तं तेन मुक्तिर्वा कन्याख्ये तु विशेषतः ॥८८॥

महाकालादिका रुद्रकोटिरत्रैव भारते ॥

गङ्गादिपञ्चशतिका जन्म तेनात्र दुर्लभम् ॥८९॥

अन्यवर्षेषु पशुवद् भोगात्कर्मातिवाहनम् ।

प्राप्यं मनोरथातीतमपि भारतजन्मनाम् ॥९०॥

नानावर्णाश्रमाचारसुखदुःखविचित्रता ।

कन्याद्वीपे यतस्तेन कर्मभूः सेयमुत्तमा ॥९१॥

पुंसा सितासितान्यत्र कुर्वतां किल सिद्ध्यतः ।

परापरौ स्वर्निरयाविति रौरववार्तिके ॥९२॥

एवं मेरोरधो जम्बूरभितो यः स विस्तरात् ।

स्यात् सप्तदशधा खण्डैर्नवभिस्तु समासतः ॥९३॥

मनोः स्वायंभुवस्यासन् सुता दश ततस्त्रयः ।

प्राव्रजन्नथ जम्ब्वाख्ये राजा योऽग्नीध्रनामकः ॥९४॥

तस्याभवन्नव सुतास्ततो ̕यं नवखण्डकः ।

नाभिर्यो नवमस्तस्य नप्ता भरत आर्षभिः ॥९५॥

तस्याष्टौ तनयाः साकं कन्यया नवमों ̕शकः ।

भुक्तैस्तैर्नवधा तस्माल्लक्षयोजनमात्रकात् ॥९६॥

लक्षैकमात्रो लवणस्तद्बाह्येऽस्य पुरो ̕द्रयः ।

ऋषभो दुन्दुभिर्धूम्रः कङ्कद्रोणेन्दवो ह्युदक् ॥९७॥

वराहनन्दनाशोकाः पश्चात् सहबलाहकौ ।

दक्षिण चक्रमैनाकौ वाडवो ̕न्तस्तयोः स्थितः ॥९८॥

अब्धेर्दक्षिणतः खाक्षिसहस्रातिक्रमाद् गिरिः ।

विद्युत्वांस्त्रिसहस्रोच्छ्रिदायामो ̕त्र फलाशिनः ॥९९॥

मलदिग्धा दीर्घकेशश्मश्रवो गोसधर्मकाः ।

नग्नाः संवत्सराशीतिजीविनस्तृणभोजिनः ॥१००॥

निर्यन्त्राणि सदा तत्र द्वाराणि बिलसिद्धये ।

इत्येतद् गुरुभिर्गीतं श्रीमद्रौरवशासने ॥१०१॥

इत्थं य एष लवणसमुद्रः प्रतिपादितः ।

तद्बहिः षडमी द्वीपाः प्रत्येकं स्वार्णवैर्वृताः ॥१०२॥

क्रमद्विगुणिताः षड्भिर्मनुपुत्रैरधिष्ठिताः ।

शाककुशक्रौञ्चाः शल्मलिगोमेधाब्जमिति षड्द्वीपाः ।

क्षीरदधिसर्पिरैक्षवमदिरामधुराम्बुकाः षडम्बुधयः ॥१०३॥

मेधातिथिर्वपुष्माञ्ज्योतिष्मान्द्युतिमता हवी राजा ।

संवर इति शाकादिषु जम्बुद्वीपे न्यरूपि चाग्नीध्रः ॥१०४॥

गिरिसप्तकपरिकल्पिततावत्खण्डास्तु पञ्च शाकाद्याः ।

पुष्करसंज्ञो द्विदलो हरियमवरुणेन्दवोऽत्र पूर्वादौ ॥१०५॥

त्रिपञ्चाशच्च लक्षाणि द्विकोट्ययुतपञ्चकम् ।

स्वाद्वर्णवान्तं मेर्वर्धाद्योजननामियं प्रमा ॥१०६॥

सप्तमजलधेर्बाह्ये हैमी भूः कोटिदशकमथ लक्षम् ।

उच्छ्रित्या विस्तारादयुतं लोकेतराचलः कथितः ॥१०७॥

लोकालोकदिगष्टक संस्थं रुद्राष्टकं सलोकेशम् ।

केवलमित्यपि केचिल्लोकालोकान्तरे रविर्न बहिः ॥१०८॥

पितृदेवपथावस्योदग्दक्षिणगौ स्वजात्परे वीथ्यौ ।

भानोरुत्तरदक्षिणमयनद्वयमेतदेव कथयन्ति ॥१०९॥

सर्वेषामुत्तरो मेरुर्लोकालोकश्च दक्षिणः।

उदयास्तमयावित्थं सूर्यस्य परिभावयेत् ॥११०॥

अर्धरात्रो ̕मरावत्यां याम्यायामस्तमेव च ।

मध्यन्दिनं तद्वारुण्यां सौम्ये सूर्योदयः स्मृतः ॥१११॥

उदयो योऽमरावत्यां सोऽर्धरात्रो यमालये ।

केऽस्तं सौम्ये च मध्याह्न इत्थं सूर्यगतागते ॥११२॥

पञ्चत्रिं शत्कोटिसंख्या लक्षाण्येकोनविंशतिः ।

चत्वारिंशत्सहस्राणि ध्वान्तं लोकाचलाद्बहिः ॥११३॥

सप्तसागरमानस्तु गर्भोदाख्यः समुद्रराट् ।

लोकालोकस्य परतो यद्गर्भे निखिलैव भूः ॥११४॥

सिद्धातन्त्रेऽत्र गर्भाब्धेस्तीरे कौशेयसंज्ञितम् ।

मण्डलं गरुडस्तत्र सिद्धपक्षसमावृतः ॥११५॥

क्रीडन्तिं पर्वताग्रे ते नव चात्र कुलाद्रयः ।

तत उष्णोदकास्त्रिंशन्नद्यःपातालगास्ततः ॥११६॥

चतुर्दिङ्नैमिरोद्यानं योगिनीसेवितं सदा ।

ततो मेरुस्ततो नागा मेघा हेमाण्डकं ततः ॥११७॥

ब्रह्मणोऽण्डकटाहेन मेरोरर्धेन कोटयः ।

पञ्चाशदेवं दशसु दिचु भूर्लोकसंज्ञितम् ॥११८॥

पशुखगमृगतरुमानुषसरीसृपैः षड्भिरेष भूर्लोकः ।

व्याप्तः पिशाचरक्षोगन्धर्वाणां सयक्षाणाम् ॥११९॥

विद्याभृतां च किं वा बहुना सर्वस्य भूतसर्गस्य ।

अभिमानतो यथेष्टं भोगस्थानं निवासश्च ॥१२०॥

भुवर्लोकस्तथा त्वार्काल्लक्षमेकं तदन्तरे ।

दश वायुपथास्ते च प्रत्येकमयुतान्तराः ॥१२१॥

आद्यो वायुपथस्तत्र विततः परिचर्च्यते ।

पञ्चाशद्योजनोर्ध्वे स्यादृतर्द्धिर्नाम मारुतः ॥१२२॥

आप्यायकः स जन्तूनां ततः प्राचेतसो भवेत् ।

पञ्चाशद्योजनादूर्ध्व तस्मादूर्ध्व शतेन तु ॥१२३॥

सेनानीवायुरत्रैते मूकमेघास्तडिन्मुचः ।

ये मह्याः क्रोशमात्रेण तिष्ठन्ति जलवर्षिणः ॥१२४॥

तेभ्य ऊर्ध्व शतान्मेघा भेकादिप्राणिवर्षिणः ।

पञ्चाशदूर्ध्वमोघो ̕त्र विषवारिप्रवर्षिणः ॥१२५॥

मेघाः स्कन्दोद्भवाश्चान्ये पिशाचा ओघमारुते ।

ततः पञ्चाशदूर्ध्वं स्युर्मेघा मारकसंज्ञकाः ॥१२६॥

तत्र स्थाने महादेवजन्मानस्ते विनायकाः ।

ये हरन्ति कृतं कर्म नराणामकृतात्मनाम् ॥१२७॥

पञ्चाशदूर्ध्वं वज्राङ्को वायुरत्रोपलाम्बुदाः ।

विद्याधराधमाश्चात्र वज्राङ्के संप्रतिष्ठिताः ॥१२८॥

ये विद्यापौरुषे ये च श्मशानादिप्रसाधने ।

मृतास्तत्सिद्धिसिद्धास्ते वज्रांके मरुति स्थिताः ॥१२९॥

पञ्चाशदूर्ध्वं वज्रांकाद्वैद्युतोऽशनिवर्षिणः ।

अब्दा अप्सरसश्चात्र ये च पुण्यकृतो नराः ॥१३०॥

भृगौ वह्नौ जले ये च संग्रामे चानिवर्तिनः ।

गोग्रहे वध्यमोक्षे वा मृतास्ते वैद्युते स्थिताः ॥१३१॥

वैद्युताद्रैवतस्तावांस्तत्र पुष्टिवहाम्बुदाः ।

ऊर्ध्वं च रोगाम्बुमुचः संवर्तास्तदनन्तरे ॥१३२॥

रोचनाञ्जनभस्मादिसिद्धास्तत्रैव रैवते ।

क्रोधोदकमुचां स्थानं विषावर्तः स मारुतः ॥१३३॥

पञ्चाशदूर्ध्वं तत्रैव दुर्दिनाब्दा हुताशजाः ।

विद्याधरविशेषाश्च तथा ये परमेश्वरम् ॥१३४॥

गान्धर्वेण सदार्चन्ति विषावर्तेऽथ ते स्थिताः ।

विषावर्ताच्छतादूर्ध्व दुर्जयः श्वाससंभवः ॥१३५॥

ब्रह्मणोऽत्र स्थिता मेघाः प्रलये वातकारिणः ।

पुष्कराब्दा वायुगमा गन्धर्वाश्च परावहे ॥१३६॥

जीमूतमेघास्तत्संज्ञास्तथा विद्याधरोत्तमाः ।

ये च रूपव्रता लोका आवहे ते प्रतिष्ठिताः ॥१३७॥

महावहे त्वीशकृताः प्रजाहितकराम्बुदाः ।

महापरिवहे मेघाः कपालोत्था महेशितुः ॥१३८॥

महापरिवहान्तोऽयमृतर्द्धेः प्राङ्मरुत्पथः ।

अग्निकन्या मातरश्च रुद्रशक्त्या त्वधिष्ठिताः ॥१३९॥

द्वितीये तत्परे सिद्धचारणा निजकर्मजाः ।

तुर्ये देवायुधान्यष्टौ दिग्गजाः पञ्चमे पुनः ॥१४०॥

षष्ठे गरुत्मानन्यस्मिङ्गङ्गान्यत्र वृषो विभुः ।

दक्षस्तु नवमे ब्रह्मशक्त्या समधिति[नि]ष्ठितः ॥१४१॥

दशमे वसवो रुद्रा आदित्याश्च मरुत्पथे ।

नवयोजनसाहस्रो विग्रहो ̕र्कस्य मण्डलम् ॥१४२॥

त्रिगुणं ज्ञानशक्तिः सा तपत्यर्कतया प्रभोः ।

स्वर्लोकस्तु भुवर्लोकाद्ध्रुवान्तं परिभाष्यते ॥१४३॥

सूर्याल्लक्षेण शीतांशुः क्रियाशक्तिः शिवस्य सा ।

चन्द्राल्लक्षेण नाक्षत्रं ततो लक्षद्वयेन तु ॥१४४॥

प्रत्येकं भौमतः सूर्यसुतान्ते पञ्चकं विदुः ।

सौराल्लक्षेण सप्तर्षिवर्गस्तस्माद्ध्रुवस्तथा ॥१४५॥

ब्रह्मैवापररूपेण ब्रह्मस्थाने ध्रुवोऽचलः ।

मेधीभूतो विमानानां सर्वेषामुपरि ध्रुवः ॥१४६॥

अत्र बद्धानि सर्वाण्यप्यूह्यन्ते ̕निलमण्डले ।

स्वस्सप्त मारुतस्कन्धा आमेघाद्याः प्रधानतः ॥१४७॥

इतश्च क्रतुहोत्रादि कृत्वा ज्ञानविवर्जिताः ।

स्वर्यान्ति तत्क्षये लोकं मानुष्यं पुण्यशेषतः ॥१४८॥

एवं भूमेर्ध्रुवान्तं स्याल्लक्षाणि दश पञ्च च ।

द्वे कोटी पञ्च चाशीतिर्लक्षाणि स्वर्गतो महान् ॥१४९॥

मार्कण्डाद्या ऋषिमुनिसिद्धास्तत्र प्रतिष्ठिताः ।

निवर्तिताधिकाराश्च देवा महति संस्थिताः ॥१५०॥

महान्तराले तत्रान्ये त्वधिकारभुजो जनाः ।

अष्टौ कोट्यो महल्लोकाज्जनोऽत्र कपिलादयः ॥१५१॥

तिष्ठन्ति साध्यास्तत्रैव बहवः सुखभागिनः ।

जनात्तपोर्ककोट्योऽत्र सनकाद्या महाधियः ॥१५२॥

प्रजापतीनां तत्राधिकारो ब्रह्मात्मजन्मनाम् ।

ब्रह्मालयस्तु तपसः सत्यः षोडश कोटयः ॥१५३॥

तत्र स्थितः स स्वयम्भूर्विश्वमाविष्करोत्यदः ।

सत्ये वेदास्तथा चान्ये कर्मध्यानेन भाविताः ॥१५४॥

आनन्दनिष्ठास्तत्रोर्ध्वेकोटिर्वैरिञ्चमासनम् ।

ब्रह्मासनात्कोटियुग्मं पुरं विष्णोर्निरूपितम् ॥१५५॥

ध्यानपूजाजपैर्विष्णोर्भक्ता गच्छन्ति तत्पदम् ।

वैष्णवात्सप्तकोटीभिर्भुवनं परमेशितुः ॥१५६॥

रुद्रस्य सृष्टिसंहारकर्तुर्ब्रह्माण्डवर्त्मनि ।

दीक्षाज्ञानविहीना ये लिङ्गाराधनतत्पराः ॥१५७॥

ते यान्त्यण्डान्तरे रौद्रं पुरं नाधः कदाचन ।

तत्स्थाः सर्वे शिवं यान्ति रुद्राः श्रीकण्ठदीक्षिताः ॥१५८॥

अधिकारक्षये साकं रुद्रकन्यागणेन ते ।

पुरं पुरं च रुद्रोर्ध्वमुत्तरोत्तरवृद्धितः ॥१५९॥

ब्रह्माण्डाधश्च रुद्रोर्ध्व दण्डपाणेः पुरं स च ।

शिवेच्छया दृणात्यण्डं मोक्षमार्ग करोति च ॥१६०॥

शर्वरुद्रौ भीमभवावुग्रो देवो महानथ ।

ईशान इति भूर्लोकात् सप्त लोकेश्वराः शिवाः ॥१६१॥

स्थूलैर्विशेषैरारब्धाः सप्त लोकाः परे पुनः ।

सूक्ष्मैरिति गुरुश्चैव रुरौ सम्यङ्न्यरूपयत् ॥१६२॥

ये ब्रह्मणादिसर्गे स्वशरीरान्निर्मिताः प्रभूताख्याः ।

स्थूलाः पञ्च विशेषाः सप्तामी तन्मया लोकाः ॥१६३॥

परतो लिङ्गाधारैः सूक्ष्मैस्तन्मात्रजैर्महाभूतैः ।

लोकानामावरणैर्विष्टभ्य परस्पेरण गन्धाद्यैः ॥१६४॥

कालाग्नेर्दण्डपाण्यन्तमष्टानवतिकोटयः ।

अत ऊर्ध्वं कटाहोऽण्डे स घनः कोटियोजनम् ॥१६५॥

पञ्चाशत्कोटयश्चोर्ध्वं भूपृष्ठादधरं तथा ।

एवं कोटिशतं भूः स्यात् सौवर्णस्तण्डुलस्ततः ॥१६६॥

शतरुद्रावधिर्हुफट् भेदयेत्तत्तु दुःशमम् ।

प्रतिदिक्कं दश दशेत्येवं रुद्रशतं बहिः ॥१६७॥

ब्रह्माण्डाधारकं तच्च स्वप्रभावेण सर्वतः ।

अण्डस्वरूपं गुरुभिश्चोक्तं श्रीरौरवादिषु ॥१६८॥

व्यक्तेरभिमुखीभूतः प्रच्युतः शक्तिरूपतः ।

आवापवाननिर्भक्तो वस्तुपिण्डो ̕ण्ड उच्यते ॥१६९॥

तमोलेशानुविद्धस्य कपालं सत्त्वमुत्तरम् ।

रजोऽनुविद्धं निर्मृष्टं सत्त्वमस्याधरं तमः ॥१७०॥

वस्तुपिण्ड इति प्रोक्तं शिवशक्तिसमूहभाक् ।

अण्डः स्यादिति तद्व्यक्तौ संमुखीभाव उच्यते ॥१७१॥

तथापि शिवमग्नानां शक्तीनामण्डता भवेत् ।

तदर्थ वाक्यमपरं ता हि न च्युतशक्तितः ॥१७२॥

तन्वक्षादौ मा प्रसाङ्क्षीदण्डतेति पदान्तरम् ।

तन्वक्षादिषु नैवास्ते कस्याप्यावापनं यतः ॥१७३॥

तन्वक्षसमुदायत्वे कथमेकत्वमित्यतः ।

अनिर्भक्त इति प्रोक्तं साजात्यपरिदर्शकम् ॥१७४॥

विनापि वस्तुपिण्डाख्यपदेनैकैकशो भवेत् ।

तत्त्वेष्वण्डस्वभावत्वं नन्वेवमपि किं न तत् ॥१७५॥

गुणतन्मात्रभूतौघमये तत्त्वे प्रसज्यते ।

उच्यते वस्तुशब्देन तन्वक्षभुवनात्मकम् ॥१७६॥

रूपमुक्तं यतस्तेन तत्समूहो ̕ण्ड उच्यते ।

भवेच्च तत्समूहत्वं पत्युर्विश्ववपुर्भृतः ॥१७७॥

तदर्थ भेदकान्यन्यान्युपात्तानीति दर्शितम् ।

तावन्मात्रास्ववस्थासु मायाधीने ̕ध्वमण्डले ॥१७८॥

मा भूदण्डत्वमित्याहुरन्ये भेदकयोजनम् ।

इत्थमुक्तविरिञ्चाण्डमृतो रुद्राः शतं हि यत् ॥१७९॥

तेषां स्वे पतयो रुद्रा एकादश महार्चिषः ।

अनन्तोऽथ कपाल्याग्निर्यमनैरृतकौ बलः ॥१८०॥

शीघ्रो निधीशो विद्येशः शम्भुः सवीरभद्रकः ।

मधु मधुकृतः कदम्बं केसरजालानि यद्वदावृणते ॥१८१॥

तद्वत्ते शिवरुद्रा ब्रह्माण्डमसंख्यपरिवाराः ।

शराष्टनियुतं कोटिरित्येषां सन्निवेशनम् ॥१८२॥

श्रीकण्ठाधिष्ठितास्ते च सृजन्ति संहरन्ति च ।

ईश्वरत्वं दिविषदामिति रौरववार्तिके ॥१८३॥

सिद्धातन्त्रे तु हेमाण्डाच्छतकोटेर्बहिः शतम् ।

अण्डानां क्रमशो द्विद्विगुणं रूप्यादियोजितम् ॥१८४॥

तेषु क्रमेण ब्रह्माणः संस्युर्द्विगुणजीविताः ।

क्षीयन्ते क्रमशस्ते च तदन्ते तत्त्वमम्मयम् ॥१८५॥

धरातो ̕त्र जलादि स्यादुत्तरोत्तरतः क्रमात् ।

दशधाहङ्कृतान्तं धीस्तस्याः स्याच्छतधा ततः ॥१८६॥

सहस्रधा व्यक्तमतः पौंस्नं दशसहस्रधा ।

नियतिर्लक्षधा तस्मात्तस्यास्तु दशलक्षधा ॥१८७॥

कलान्तं कोटिधा तस्मान्माया विद्दशकोटिधा ।

ईश्वरः शतकोटिः स्यात्तस्मात्कोटिसहस्रधा ॥१८८॥

सादाख्यं व्यश्नुते तच्च शक्तिर्वृन्देन संख्यया ।

व्यापिनी सर्वमध्वानं व्याप्यदेवी व्यवस्थिता ॥१८९॥

अप्रमेयं ततः शुद्धं शिवतत्त्वं परं विदुः ।

जलादेः शिवतत्त्वान्तं न दृष्टं केनचिच्छिवात् ॥१९०॥

ऋते ततः शिवज्ञानं परमं मोक्षकारणम् ।

तथा चाह महादेवः श्रीमत्स्वच्छन्दशासने ॥१९१॥

नान्यथा मोक्षमायाति पशुर्ज्ञानशतैरपि ।

शिवज्ञानं न भवति दीक्षामप्राप्य शाङ्करीम् ॥१९२॥

प्राक्तनी पारमेशी सा पौरुषेयी च सा पुनः ।

शतरुद्रोर्ध्वतो भद्रकाल्या नीलप्रभं जयम् ॥१९३॥

न यज्ञदानतपसा प्राप्यं काल्याः पुरं जयम् ।

तद्भक्तास्तत्र गच्छन्ति तन्मण्डलसुदीक्षिताः ॥१९४॥

निर्बीजदीक्षया मोक्षं ददाति परमेश्वरी ।

विद्येशावरणे दीक्षां यावतीं कुरुते नृणाम् ॥१९५॥

तावतीं गतिमायान्ति भुवनेऽत्र निवेशिताः ।

ततः कोट्या वीरभद्रो युगान्ताग्निसमप्रभः ॥१९६॥

विजयाख्यं पुरं चास्य ये स्मरन्तो महेश्वरम् ।

जलेषु मरुषु चाग्नौ शिरश्छेदेन वा मृताः ॥१९७॥

ते यान्ति बोधमैशानं वीरभद्रं महाद्युतिम् ।

वैरभद्रोर्ध्वतः कोटिर्विष्कम्भाद्विस्तृतं त्रिधा ॥१९८॥

रुद्राण्डं सालिलं त्वण्डं शक्रचापाकृति स्थितम् ।

आ वीरभद्रभुवनाद्भद्रकाल्यालयात्तथा ॥१९९॥

त्रयोदशभिरन्यैश्च भुवनैरुपशोभितम् ।

ततो भुवः सहाद्रेः पूर्गन्धतन्मात्रधारणात् ॥२००॥

मृता गच्छन्ति तां भूमिं धरित्र्याः परमां बुधाः ।

अब्धेः पुरं ततस्त्वाप्यं रसतन्मात्रधारणात् ॥२०१॥

ततः श्रियः पुरं रुद्रक्रीडावतरणेष्वथ ।

प्रयागादौ श्रीगिरौ च विशेषान्मरणेन तत् ॥२०२॥

सारस्वतं पुरं तस्माच्छब्दब्रह्मविदां पदम् ।

रुद्रोचितास्ता मुख्यत्वाद्रुद्रेभ्योऽन्यास्तथा स्थिताः ॥२०३॥

पुरेषु बहुधा गङ्गा देवादौ श्रीः सरस्वती ।

लकुलाद्यमरेशान्ता अष्टावप्सु सुराधिपाः ॥२०४॥

ततस्तु तैजसं तत्त्वं शिवाग्नेरत्र संस्थितिः ।

ते चैनं वह्निमायान्ति वाह्नीं ये धारणां श्रिताः ॥२०५॥

भैरवादिहरीन्द्वन्तं तैजसे नायकाष्टकम् ।

प्राणस्य भुवनं वायोर्दशधा दशधा तु तत् ॥२०६॥

ध्यात्वा त्यक्त्वाथ वा प्राणान् कृत्वा तत्रैव धारणाम् ।

तं विशन्ति महात्मानो वायुभूताः खमूर्तयः ॥२०७॥

भीमादिगयपर्यन्तमष्टकं वायुतत्त्वगम् ।

खतत्त्वे भुवनं व्योम्नः प्राप्यं तद्व्योमधारणात् ॥२०८॥

वस्त्रापदान्तं स्थाण्वादि व्योमतत्त्वे सुराष्टकम् ।

अदीक्षिता ये भूतेषु शिवतत्त्वाभिमानिनः ॥२०९॥

ज्ञानहीना अपि प्रौढधारणास्तेऽण्डतो बहिः ।

धराब्धितेजो ̕निलखपुरगा दीक्षिताश्च वा ॥२१०॥

तावत्संस्कारयोगार्थं न परं पदमीहितुम् ।

तथाविधावतारेषु मृताश्चायतनेषु ये ॥२११॥

तत्पदं ते समासाद्य क्रमाद्यान्ति शिवात्मताम् ।

पुनः पुनरिदं चोक्तं श्रीमद्देव्याख्ययामले ॥२१२॥

श्रीकामिकायां कश्मीरवर्णने चोक्तवान्विभुः ।

सुरेश्वरीमहाधाम्नि ये म्रियन्ते च तत्पुरे ॥२१३॥

ब्राह्मणाद्याः सङ्करान्ताः पशवः स्थावरान्तगाः ।

रुद्रजातय एवैते इत्याह भगवाञ्छिवः ॥२१४॥

आकाशावरणादूर्ध्वमहङ्कारादधः प्रिये ।

तन्मात्रादिमनोऽन्तानां पुराणि शिवशासने ॥२१५॥

पञ्चवर्णयुतं गन्धतन्मात्रमण्डलं महत् ।

आच्छाद्य योजनानेककोटिभिः स्थितमन्तरा ॥२१६॥

एवं रसादिमात्राणां मण्डलानि स्ववर्णत ।

शर्वो भवः पशुपतिरीशो भीम इति क्रमात् ॥२१७॥

तन्मात्रेशा यदिच्छातः शब्दाद्याः खादिकारिणः ।

ततः सूर्येन्दुवेदानां मण्डलानि विभुर्महान् ॥२१८॥

उग्रश्चेत्येषु पतयस्तेभ्यो ̕र्केन्दू सयाजकौ ।

इत्यष्टौ तनवः शंभोर्याः पराः परिकीर्तिताः ॥२१९॥

अपरा ब्रह्मणोऽण्डे ता व्याप्य सर्वं व्यवस्थिताः ।

कल्पे कल्पे प्रसूयन्ते धराद्यास्ताभ्य एव तु ॥२२०॥

ततो वागादिकर्माक्षयुक्तं करणमण्डलम् ।

अग्नीन्द्रविष्णुमित्राः सब्रह्माणस्तेषु नायकाः ॥२२१॥

प्रकाशमण्डलं तस्माच्छ्रुतं बुद्ध्यक्षपञ्चकम् ।

दिग्विद्युदर्कवरुणभुवः श्रोत्रादिदेवताः ॥२२२॥

प्रकाशमण्डलादूर्ध्वं स्थितं पञ्चार्थमण्डलम् ।

मनोमण्डलमेतस्मात् सोमेनाधिष्ठितं यतः ॥२२३॥

बाह्यदेवेष्वधिष्ठाता साम्यैश्वर्यसुखात्मकः ।

मनोदेवस्ततो दिव्यः सोमो विभुरुदीरितः ॥२२४॥

ततोऽपि सकलाक्षाणां योनेर्बुद्ध्यक्षजन्मनः ।

स्थूलादिच्छगलान्ताष्टयुक्तं चाहङ्कृतेः पुरम् ॥२२५॥

बुद्धितत्त्वं ततो देवयोन्यष्टकपुराधिपम् ।

पैशाचप्रभृतिब्राह्मपर्यन्तं तच्च कीर्तितम् ॥२२६॥

एतानि देवयोनीनां स्थानान्येव पुराण्यतः ।

अवतीर्यात्मजन्मानं ध्यायन्तः संभवन्ति ते ॥२२७॥

परमेशनियोगाच्च चोद्यमानाश्च मायया ।

नियामिता नियत्या च ब्रह्मणोऽव्यक्तजन्मनः ॥२२८॥

व्यज्यन्ते तेन सर्गादौ नामरूपैरनेकधा ।

स्वांशनैव महात्मानो न त्यजन्ति स्वकेतनम् ॥२२९॥

उक्तं च शिवतनाविदमधिकारपदस्थितेन गुरुणा नः ।

अष्टानां देवानां शक्त्याविर्भावयोनयो ह्येताः ॥२३०॥

तनुभोगाः पुनरेषामधः प्रभूतात्मकाः प्रोक्ताः ।

चत्वारिंशत्तुल्योपभोगदेशाधिकानि भुवनानि ॥२३१॥

साधनभेदात्केवलमष्टकपञ्चकतयोक्तानि ।

एतानि भक्तियोगप्राणत्यागादिगम्यानि ॥२३२॥

तेषूमापतिरेव प्रभुः स्वतन्त्रेन्द्रियो विकरणात्मा ।

तरतमयोगेन ततोऽपि देवयोन्यष्टकं लक्ष्यं तु ॥२३३॥

लोकानामक्षाणि च विषयपरिच्छित्तिकरणानि ।

गन्धादेर्महदन्तादेकाधिक्येन जातमैश्वर्यम् ॥२३४॥

अणिमाद्यात्मकमस्मिन्पैशाचाद्ये विरिञ्चान्ते ।

ज्ञात्वैवं शोधयेद्बुद्धिं सार्धं पुर्यष्टकेन्द्रियैः ॥२३५॥

क्रोधेशाष्टकमानीलं संवर्ताद्यं ततो विदुः ।

तेजोष्टकं बलाध्यक्षप्रभृतिक्रोधनाष्तकात् ॥२३६॥

अकृतादि ततो बुद्धौ योगाष्टकमुदाहृतम् ।

स्वच्छन्दशासने तत्तु मूले श्रीपूर्वशासने ॥२३७॥

योगाष्टकपदे यत्तु सोमे श्रैकण्ठमेव च ।

ततो मायापुरं भूयः श्रीकण्ठस्य च कथ्यते ॥२३८॥

तेन द्वितीयं भुवनं तयोः प्रत्येकमुच्यते ।

तत्र मायापुरं देव्या यया विश्वमधिष्ठितम् ॥२३९॥

प्रतिकल्पं नामभेदैर्भण्यते सा महेश्वरी ।

उमापतेः पुरं पश्चान्मातृभिः परिवारितम् ॥२४०॥

श्रीकण्ठ एव परया मूर्त्योमापतिरुच्यते ।

ब्राह्म्यैशी स्कन्दजा हारी वाराह्यैन्द्री सविच्चिका [चर्चिका] ॥२४१॥

पीता शुक्ला पीतनीले नीला शुक्लारुणा क्रमात् ।

अग्नीशसौम्ययाम्याप्यपूर्वनैरृतगास्तु ताः ॥२४२॥

अंशेन मानुषे लोके धात्रा ता ह्यवतारिताः ।

स्वच्छन्दास्ताः पराश्चान्याः परे व्योम्नि व्यवस्थिताः ॥२४३॥

स्वच्छन्दं ता निषेवन्ते सप्तधेयमुमा यतः ।

उमापतिपुरस्योर्ध्व स्थितं मूर्त्यष्टकं परम् ॥२४४॥

शर्वादिकं यस्य सृष्टिर्धराद्या याजकान्ततः ।

ताभ्य ईशानमूर्तिर्या सा मेरौ संप्रतिष्ठिता ॥२४५॥

श्रीकण्ठः स्फटिकाद्रौ सा व्याप्ता तन्वष्टकैर्जगत् ।

ये योगं सगुणं शम्भोः संयताः पर्युपासते ॥२४६॥

तन्मण्डलं वा दृष्ट्वैव मुक्तद्वैता हृतत्रयाः ।

गुणानामाधरौत्तर्याच्छुद्धाशुद्धत्वसंस्थितेः ॥२४७॥

तारतम्याच्च योगस्य भेदात्फलविचित्रता ।

ततो भोगफलावाप्तिभेदाद्भेदो ̕यमुच्यते ॥२४८॥

मूर्त्यष्टकोपरिष्टात्तु सुशिवा द्वादशोदिताः ।

वामाद्येकशिवान्तास्ते कुङ्कुमाभाः सुतेजसः ॥२४९॥

तदूर्ध्व वीरभद्राख्यो मण्डलाधिपतिः स्थितः ।

यत्त [स्त] त्सायुज्यमापन्नः स तेन सह मोदते ॥२५०॥

ततो ̕प्यङ्गुष्ठमात्रान्तं महादेवाष्टकं भवेत् ।

बुद्धितत्त्वमिदं प्रोक्तं देवयोन्यष्टकादितः ॥२५१॥

महादेवाष्टकान्ते तद् योगाष्टकमिहोदितम् ।

तत्र श्रैकण्ठमुक्तं यत् तस्यैवोमापतिस्तथा ॥२५२॥

मूर्तयः सुशिवा वीरो महादेवाष्टकं वपुः ।

उपरिष्टाद्धियोऽधश्च प्रकृतेर्गुणसंज्ञितम् ॥२५३॥

तत्त्वं तत्र तु संक्षुब्धा गुणाः प्रसुवते धियम् ।

न वैषम्यमनापन्नं कारणं कार्यसूतये ॥२५४॥

गुणसाम्यत्मिका तेन प्रकृतिः कारणं भवेत् ।

नन्वेवं सापि संक्षोभं विना तान्विषमान्गुणान् ॥२५५॥

कथं सुवीत तत्राद्ये क्षोभे स्यादनवस्थितिः ।

सांख्यस्य दोष एवायं यदि वा तेन ते गुणाः ॥२५६॥

अव्यक्तमिष्टाः साम्यं तु सङ्गमात्रं न चेतरत् ।

अस्माकं तु स्वतन्त्रेशतथेच्छाक्षोभसंगतम् ॥२५७॥

अव्यक्तं बुद्धितत्त्वस्य कारणं क्षोभिता गुणाः ।

ननु तत्त्वेश्वरेच्छातो यः क्षोभः प्रकृतेः पुरा ॥२५८॥

तदेव बुद्धितत्त्वं स्यात् किमन्यैः कल्पितैर्गुणैः ।

नैतत्कारणतारूपपरामर्शावरोधि यत् ॥२५९॥

क्षोभान्तरं ततः कार्य बीजोच्छूनाङ्कुरादिवत् ।

क्रमात्तमोरजःसत्त्वे गुरूणां पङ्क्तयः स्थिताः ॥२६०॥

तिस्रो द्वात्रिंशदेकातस्त्रिंशदप्येकविंशतिः ।

स्वज्ञनयोगबलतः क्रीडन्तो दैशिकोत्तमाः ॥२६१॥

त्रिनेत्राः पाशनिर्मुक्तास्तेऽत्रानुग्रहकारिणः ।

बुद्धेश्च गुणपर्यन्तमुभे सप्ताधिके शते ॥२६२॥

रुद्राणां भुवनानां च मुख्यतो ̕न्ये तदन्तरे ।

योगाष्टकं गुणस्कन्धे प्रोक्तं शिवतनौ पुनः ॥२६३॥

योनीरतीत्य गौणे स्कन्धे स्युर्योगदातारः ।

अकृतकृतविभुविरिञ्चा हरिर्गुहः क्रमवशात्ततो देवी ॥२६४॥

करणान्यणिमादिगुणाः कार्याणि प्रत्ययप्रपञ्चश्च ।

अव्यक्तादुत्पन्ना गुणाश्च सत्त्वादयोऽमीषाम् ॥२६५॥

धर्मज्ञानविरागानैश्वर्यं तत्फलानि विविधानि ।

यच्छन्ति गुणेभ्योऽमी पुरुषेभ्यो योगदातारः ॥२६६॥

तेभ्यः परतो भुवनं सत्त्वादिगुणासनस्य देवस्य ।

सकलजगदेकमातुर्भर्तुः श्रीकण्ठनाथस्य ॥२६७॥

येनोमागुहनीलब्रह्मऋभुक्षकृताकृतादिभुवनेषु ।

ग्रहरूपिण्या शक्त्या प्राभ्व्याधिष्ठानि भूतानि ॥२६८॥

उपसंजिहीर्षुरिह यश्चतुराननपङ्कजं समाविश्य ।

दग्ध्वा चतुरो लोकाञ्जनलोकान्निर्मिणोति पुनः ॥२६९॥

यस्येच्छातः सत्त्वादिगुणशरीरा विसृजति रुद्राणी ।

अनुकल्पो रुद्राण्या वेदी तत्रेज्यते ̕नुकल्पेन ॥२७०॥

पशुपतिरिन्द्रोपेन्द्रविरिञ्चैरथ तदुपलम्भतो देवैः ।

गन्धर्वयक्षराक्षसपितृमुनिभिश्चित्रितास्तथा यागाः ॥२७१॥

गुणानां यत्परं साम्यं तदव्यक्तं गुणोर्ध्वतः ।

क्रोधेशचण्डसंवर्ता ज्योतिःपिङ्गलसूरकौ ॥२७२॥

पञ्चान्तकैकवीरौ च शिखोदश्चाष्ट तत्र ते ।

गहनं पुरुषनिधानं प्रकृतिर्मूलं प्रधानमव्यक्तम् ॥२७३॥

गुणकारणमित्येते मायाप्रभवस्य पर्यायाः ।

यावन्तः क्षेत्रज्ञाः सहजागन्तुकमलोपदिग्धचितः ॥२७४॥

ते सर्वेऽत्र विनिहिता रुद्राश्च तदुत्थभोगभुजः ।

मूढविवृत्तविलीनैः करणैः केचित्तु विकरणकाः ॥२७५॥

अकृताधिष्ठानतया कृत्याशक्तानि मूढानि ।

प्रतिनियतविषयभाञ्जि स्फुटानि शास्त्रे विवृत्तानि ॥२७६॥

भग्नानि महाप्रलये सृष्टौ नोत्पादितानि लीनानि ।

इच्छाधीनानि पुनर्विकरणसंज्ञानि कार्यमप्येवम् ॥२७७॥

पुंस्तत्त्वे तुष्टिनवकं सिद्धयोऽष्टौ च तत्पुरः ।

तावत्य एवाणिमादिभुवनाष्टकमेव च ॥२७८॥

अतत्त्वे तत्त्वबुद्ध्या यः सन्तोषस्तुष्टिरत्र सा ।

हेयेऽप्यादेयधीः सिद्धिः तथा चोक्तं हि कापिलैः ॥२७९॥

आध्यात्मिकाश्चतस्रः प्रकृत्युपादानकालभाग्याख्याः ।

पञ्च विषयोपरमतोऽर्जनरक्षासङ्गसंक्षयविघातैः ॥२८०॥

ऊहः शब्दो ̕ध्ययनं दुःखविघातास्त्रयः सुहृत्प्राप्तिः ।

दानं च सिद्धयोऽष्टौ सिद्धेः पूर्वोऽङ्कुशस्त्रिविधः ॥२८१॥

अणिमाद्यूर्ध्वतस्तिस्रः पङ्क्तयो गुरुशिष्यगाः ।

तत्रापि त्रिगुणच्छायायोगात् त्रित्वमुदाहृतम् ॥२८२॥

नाडीविद्याष्टकं चोर्ध्वं पङ्क्तीनां स्यादिडादिकम् ।

पुंसि नादमयी शक्तिः प्रसराख्या च यत्स्थिता ॥२८३॥

न ह्यकर्ता पुमान्कर्तुः कारणत्वं च संस्थितम् ।

अकर्तर्यपि वा पुंसि सहकारितया स्थिते ॥२८४॥

शेषकार्यात्मतैष्टव्यान्यथा सत्कार्यहानितः ।

तस्मात्तथाविधे कार्ये या शक्तिः पुरुषस्य सा ॥२८५॥

तावन्ति रूपाण्यादाय पूर्णतामधिगच्छति ।

नाड्यष्टकोर्ध्वे कथितं विग्रहाष्टकमुच्यते ॥२८६॥

कार्यं हेतुर्दुःखं सुखं च विज्ञानसाध्यकरणानि ।

साधनमिति विग्रहतायुगष्टकं भवति पुंस्तत्त्वे ॥२८७॥

भुवनं देहधर्माणां दशानां विग्रहाष्टकात् ।

अहिंसा सत्यमस्तेयं ब्रह्माकल्काक्रुधो गुरोः ॥२८८॥

शुश्रूषाशौचसन्तोषा ऋजुतेति दशोदिताः ।

पुंस्तत्त्व एव गन्धान्तं स्थितं षोडशकं पुनः ॥२८९॥

आरभ्य देहपाशाख्यं पुरं बुद्धिगुणास्ततः ।

तत्रैवाष्टावहंकारस्त्रिधा कामादिकास्तथा ॥२९०॥

पाशा आगन्तुकगाणेशवैद्येश्वरभेदिताः ।

त्रिविधास्ते स्थिताः पुंसि मोक्षमार्गोपरोधकाः ॥२९१॥

यत्किंचित्परमाद्वैतसंवित्स्वातन्त्र्यसुन्दरात् ।

पराच्छिवादुक्तरूपादन्यत्तत्पाश उच्यते ॥२९२॥

तदेवं पुंस्त्वमापन्ने पूर्णे ̕पि परमेश्वरे ।

तत्स्वरूपापरिज्ञानं चित्रं हि पुरुषास्ततः ॥२९३॥

उक्तानुक्तास्तु ये पाशाः परतन्त्रोक्तलक्षणाः ।

ते पुंसि सर्वे तांस्तत्र शोधयन्मुच्यते भवात् ॥२९४॥

पुंस ऊर्ध्व तु नियतिस्तत्रस्थाः शंकरा दश ।

हेमाभाः सुसिताः कालतत्त्वे तु दश ते शिवाः ॥२९५॥

कोटिः षोडशसाहस्रं प्रत्येकं परिवारिणः ।

रागे वीरेशभुवनं गुर्वन्तेवासिनां पुरम् ॥२९६॥

पुरं चाशुद्धविद्यायां स्याच्छक्तिनवकोज्ज्वलम् ।

मनोन्मन्यन्तगास्ताश्च वामाद्याः परिकीर्तिताः ॥२९७॥

कलायां स्यान्महादेवत्रयस्य पुरमुत्तमम् ।

ततो माया त्रिपुटिका मुख्यतोऽनन्तकोटिभिः ॥२९८॥

आक्रान्ता सा भगबिलैः प्रोक्तं शैव्यां तनौ पुनः ।

अङ्गुष्ठमात्रपर्यन्तं महादेवाष्टकं निशि ॥२९९॥

चक्राष्टकाधिपत्येन तथा श्रीमालिनीमते ।

वामाद्याः पुरुषादौ ये प्रोक्ताः श्रीपूर्वशासने ॥३००॥

ते मायातत्त्व एवोक्तास्तनौ शैव्यामनन्ततः ।

कपालव्रतिनः स्वाङ्गहोतारः कष्टतापसाः ॥३०१॥

सर्वाभयाः खड्गधाराव्रतास्तत्तत्त्ववेदिनः ।

क्रमात्तत्तत्त्वमायान्ति यत्रेशोऽनन्त उच्यते ॥३०२॥

उक्तं च तस्य परतः स्थानमनन्ताधिपस्य देवस्य ।

स्थितिविलयसर्गकर्तुर्गुहाभगद्वारपालस्य ॥३०३॥

धर्मानणिमादिगुणाञ्ज्ञानानि तपःसुखानि योगांश्च ।

मायाबिलात्प्रदत्ते पुंसां निष्कृष्य निष्कृष्य ॥३०४॥

तच्छक्तीद्धस्वबला गुहाधिकारान्धकारगुणदीपाः ।

सर्वे ̕नन्तप्रमुखा दीप्यन्ते शतभवप्रमुखान्ताः ॥३०५॥

सो ̕व्यक्तमधिष्ठाय प्रकरोति जगन्नियोगतः शम्भोः ।

शुद्धाशुद्धस्रोतो ̕धिकारहेतुः शिवो यस्मात् ॥३०६॥

शिवगुणयोगे तस्मिन् महति पदे ये प्रतिष्ठिताः प्रथमम् ।

तेऽनन्तादेर्जगतः सर्गस्थितिविलयकर्तारः ॥३०७॥

मायाबिलमिदमुक्तं परतस्तु गुहा जगद्योनिः ।

उत्पत्त्या तेष्वस्याः पतिशक्तिक्षोभमनुविधीयमानेषु ॥३०८॥

योनिविवरेषु नानाकामसमृद्धेषु भगसंज्ञा ।

कामयते पतिरेनामिच्छानुविधायिनीं यदा देवीम् ॥३०९॥

प्रतिभगमव्यक्ताद्याः प्रजास्तदास्याः प्रजायन्ते ।

तेषामतिसूक्ष्माणामेतावत्त्वं न वर्ण्यते विधिषु ॥३१०॥

अववरकाण्येकस्मिन्यद्वत्साले बहूनि बद्धानि ।

योनिबिलान्येकस्मिंस्तद्वन्मायाशिरःसाले ॥३११॥

मायापटलैः सूक्ष्मैः कुड्यैः पिहिताः परस्परमदृश्याः ।

निवसन्ति तत्र रुद्राः सुखिनः प्रतिबिलमसंख्याताः ॥३१२॥

स्थाने सायुज्यगताः सामीप्यगताः परे सलोकस्थाः ।

प्रतिभुवनमेवमयं निवासिनां गुरुभिरुद्दिष्टः ॥३१३॥

अपि सर्वसिद्धवाचः क्षीयेरन्दीर्घकालमुद्गीर्णाः ।

न पुनर्योन्यानन्त्यादुच्यन्ते स्रोतसां संख्याः ॥३१४॥

तस्मान्निरयाद्येकं यत्प्रोक्तं द्वारपालपर्यन्तम् ।

स्रोतस्तेनान्यान्यपि तुल्यविधानानि वेद्यानि ॥३१५॥

अव्यक्तकले गुहया प्रकृतिकलाभ्यां विकार आत्मीयः ।

ओतः प्रोतो व्याप्तः कलितः पूर्णः परिक्षिप्तः ॥३१६॥

मध्ये पुटत्रयं तस्या रुद्राः षडधरेऽन्तरे ।

एक ऊर्ध्वे च पञ्चेति द्वादशैते निरूपिताः ॥३१७॥

गहनासाध्यौ हरिहरदशेश्वरौ त्रिकलगोपती षडिमे ।

मध्येऽनन्तः क्षेमो द्विजेशविद्येशविश्वशिवाः ॥३१८॥

इति पञ्च तेषु पञ्चसु षट्सु च पुटगेषु तत्परावृत्त्या ।

परिवर्त्तते स्थितिः किल देवो ̕नन्तस्तु सर्वथा मध्ये ॥३१९॥

ऊर्ध्वाधरगकपालकपुटषट्कयुगेन तत्परावृत्त्या ।

मध्यतोऽष्टाभिर्दिक्स्थैर्व्याप्तो ग्रन्थिर्मतङ्गशास्त्रोक्तः ॥३२०॥

श्रीसारशासने पुनरेषा षट्पुटतया विनिर्दिष्टा ।

ग्रन्थ्याख्यमिदं तत्त्वं मायाकार्यं ततो माया ॥३२१॥

मायातत्त्वं विभु किल गहनमरूपं समस्तविलयपदम् ।

तत्र न भुवनविभागो युक्तो ग्रन्थावसौ तस्मात् ॥३२२॥

मायातत्त्वाधिपतिः सोऽनन्तः समुदितान्विचार्याणून् ।

युगपत्क्षोभयति निशां सा सूते संपुटैरनन्तैः स्वैः ॥३२३॥

तेन कलादिधरान्तं यदुक्तमावरणजालमखिलं तत् ।

निःसंख्यं च विचित्रं मायैवैका त्वभिन्नेयम् ॥३२४॥

उक्तं श्रीपूर्वशास्त्रे च धराव्यक्तात्मकं द्वयम् ।

असंख्यातं निशाशक्तिसंज्ञं त्वेकस्वरूपकम् ॥३२५॥

पाशाः पुरोक्ताः प्रणवाः पञ्चमानाष्टकं मुनेः ।

कुलं योनिश्च वागीशी यस्यां जातो न जायते ॥३२६॥

दीक्षाकाले ̕धराध्वस्थशुद्धौ यच्चाधराध्वगम् ।

अनन्तस्य समीपे तु तत्सर्वं परिनिष्ठितम् ॥३२७॥

साध्यो दाता दमनो ध्यानो भस्मेति बिन्दवः पञ्च ।

पञ्चार्थगुह्यरुद्राङ्कुशहृदयलक्षणं च सव्यूहम् ॥३२८॥

आकर्षादर्शौ चेत्यष्टकमेतत्प्रमाणानाम् ।

अलुप्तविभवाः सर्वे मायातत्त्वाधिकारिणः ॥३२९॥

मायामयशरीरास्ते भोगं स्वं परिभुञ्जते ।

प्रलयान्ते ह्यनन्तेन संहृतास्ते त्वहर्मुखे ॥३३०॥

अन्यानन्तप्रसादेन विबुधा अपि तं परम् ।

सुप्तबुद्धं मन्यमानाः स्वतन्त्रम्मन्यताजडाः ॥३३१॥

स्वात्मानमेव जानन्ति हेतुं मायान्तरालगाः ।

अतः परं स्थिता माया देवी जन्तुविमोहिनी ॥३३२॥

देवदेवस्य सा शक्तिरतिदुर्घटकारिता ।

निर्वैरपरिपन्थिन्या तया भ्रमितबुद्धयः ॥३३३॥

इदं तत्त्वमिदं नेति विवदन्तीह वादिनः ।

गुरुदेवाग्निशास्त्रेषु ये न भक्ता नराधमाः ॥३३४॥

सत्पथं तान्परित्याज्य सोत्पथं नयति ध्रुवम् ।

असद्युक्तिविचारज्ञाञ्छुष्कतर्कावलम्बिनः ॥३३५॥

भ्रमयत्येव तान्माया ह्यमोक्षे मोक्षलिप्सया ।

शिवदीक्षासिना च्छिन्ना शिवज्ञानासिना तथा ॥३३६॥

न प्ररोहेत्पुनर्नान्यो हेतुस्तच्छेदनं प्रति ।

महामायोर्ध्वतः शुद्धा महाविद्याथ मातृका ॥३३७॥

वागीश्वरी च तत्रस्थं वामादिनवसत्पुरम् ।

वामा ज्येष्ठा रौद्री काली कलविकरणीबलविकारिके तथा ॥३३८॥

मथनी दमनी मनोन्मनी च त्रिदृशः पीताः समस्तास्ताः ।

सप्तकोट्यो मुख्यमन्त्रा विद्यातत्त्वेऽत्र संस्थिताः ॥३३९॥

एकैकार्बुदलक्षांशाः पद्माकारपुरा इह ।

विद्याराज्ञ्यस्त्रिगुण्याद्याः सप्त सप्तार्बुदेश्वराः ॥३४०॥

विद्यातत्त्वोर्ध्वमैशं तु तत्त्वं तत्र क्रमोर्ध्वगम् ।

शिखण्ड्याद्यमनन्तान्तं पुराष्टकयुतं पुरम् ॥३४१॥

शिखण्डी श्रीगलो मूर्तिरेकनेत्रैकरुद्रकौ ।

शिवोत्तमः सूक्ष्मरुद्रोऽनन्तो विद्येश्वराष्टकम् ॥३४२॥

क्रमादूर्ध्वोर्ध्वसंस्थानं सप्तानां नायको विभुः ।

अनन्त एव ध्येयश्च पूज्यश्चाप्युत्तरोत्तरः ॥३४३॥

मुख्यमन्त्रेश्वराणां यत् सार्धं कोटित्रयं स्थितम् ।

तन्नायका इमे तेन विद्येशाश्चक्रवर्तिनः ॥३४४॥

उक्तं च गुरुभिरित्थं शिवतन्वाद्येषु शासनेष्वेतत् ।

भगबिलशतकलितगुहामूर्धासनगो ̕ष्टशक्तियुग्देवः ॥३४५॥

गहनाद्यं निरयान्तं सृजति च रुद्रांश्च विनियुङ्क्ते ।

उद्धरति मनोन्मन्या पुंसस्तेष्वेव भवति मध्यस्थः ॥३४६॥

ते तेनोदस्तचितः परतत्त्वालोचने ̕भिनिविशन्ते ।

स पुनरधः पथवर्तिष्वधिकृत एवाणुषु शिवेन ॥३४७॥

अवसितपतिविनियोगः सार्धमनेकात्ममन्त्रकोटीभिः ।

निर्वात्यनन्तनाथस्तद्धामाविशति सूक्ष्मरुद्रस्तु ॥३४८॥

अनुगृह्याणुमपूर्वं स्थापयति पतिः शिखण्डिनः स्थाने ।

इत्यष्टौ परिपाट्या यावद्धामानि याति गुरुरेकः ॥३४९॥

तावदसंख्यातानां जन्तूनां निर्वृतिं कुरुते ।

तेऽष्टावपि शक्त्यष्टकयोगामलजलरुहासनासीनाः ॥३५०॥

आलोकयन्ति देवं हृदयस्थं कारणं परमम् ।

तं भगवन्तमनन्तं ध्यायन्तः स्वहृदि कारणं शान्तम् ॥३५१॥

सप्तानुध्यायन्त्यपि मन्त्राणां कोटयः शुद्धाः ।

मायादिरवीच्यन्तो भवस्त्वनन्तादिरुच्यतेऽप्यभवः ॥३५२॥

शिवशुद्धगुणाधीकारान्तः सो ̕प्येष हेयश्च ।

अत्रापि यतो दृष्टानुग्राह्याणां नियोज्यता शैवी ॥३५३॥

इष्टा च तन्निवृत्तिर्ह्यभवस्त्वधरे न भूयते यस्मात् ।

पत्युरपसर्पति यतः कारणता कार्यता च सिद्धेभ्यः ॥३५४॥

कञ्चुकवच्छिवसिद्धौ तावतिभवसंज्ञयातिमध्यस्थौ ।

धर्मज्ञानविरागैश्यचतुष्टयपुरं तु यत् ॥३५५॥

रूपावरणसंज्ञं तत्तत्त्वे ̕स्मिन्नैश्वरे विदुः ।

वामा ज्येष्ठा च रौद्रीति भुवनत्रयशोभितम् ॥३५६॥

सूक्ष्मावरणमाख्यातमीशतत्त्वे गुरूत्तमैः ।

ऐशात्सादाशिवं ज्ञानक्रियायुगलमण्डितम् ॥३५७॥

शुद्धावरणमित्याहुरुक्ता शुद्धावृतेः परम् ।

विद्यावृतिस्ततो भावाभावशक्तिद्वयोज्ज्वला ॥३५८॥

शक्त्यावृतिः प्रमाणाख्या ततः शास्त्रे निरूपिता ।

शक्त्यावृतेस्तु तेजस्विध्रुवेशाभ्यामलङ्कृतम् ॥३५९॥

तेजस्व्यावरणं वेदपुरा मानावृतिस्ततः ।

मानावृतेः सुशुद्धावृत्पुरत्रितयशोभिता ॥३६०॥

सुशुद्धावरणादूर्ध्व शैवमेकपुरं भवेत् ।

शिवावृतेरूर्ध्वमाहुर्मोक्षावरणसंज्ञितम् ॥३६१॥

अस्यां मोक्षावृतौ रुद्रा एकादश निरूपिताः ।

मोक्षावरणतस्त्वेकपुरमावरणं ध्रुवम् ॥३६२॥

ऊर्ध्वे ध्रुवावृतेरिच्छावरणं तत्र ते शिवाः ।

ईश्वरेच्छागृहान्तस्थास्तत्पुरं चैकमुच्यते ॥३६३॥

इच्छावृतेः प्रबुद्धाख्यं दिग्रुद्राष्टकचर्चितम् ।

प्रबुद्धावरणादूर्ध्व समयावरणं महत् ॥३६४॥

भुवनैः पञ्चभिर्गर्भीकृतानन्तसमावृति ।

सामयात्सौशिवं तत्र सादाख्यं भुवनं महत् ॥३६५॥

तस्मिन्सदाशिवो देवस्तस्य सव्यापसव्ययोः ।

ज्ञानक्रिये परेच्छा तु शक्तिरुत्सङ्गगामिनी ॥३६६॥

सृष्ट्यादिपञ्चकृत्यानि कुरुते स तयेच्छया ।

पञ्च ब्रह्माण्यङ्गषट्कं सकलाद्यष्टकं शिवाः ॥३६७॥

दशाष्टादश रुद्राश्च तैरेव सुशिवो वृतः ।

सद्यो वामाघोरौ पुरुषेशौ ब्रह्मपञ्चकं हृदयम् ॥३६८॥

मूर्धशिखावर्मदृगस्त्रमङ्गानि षट् प्राहुः ।

सकलाकलशून्यैः सह कलाढ्यखमलङ्कृते क्षपणमन्त्यम् ॥३६९॥

कण्ठ्यौष्ठ्यमष्टमं किल सकलाष्टकमेतदाम्नातम् ।

ॐ कारशिवौ दीप्तो हेत्वीशदशेशकौ सुशिवकालौ ॥३७०॥

सूक्ष्मसुतेजःशर्वाः शिवाः दशैतेऽत्र पूर्वादेः ।

विजयो निःश्वासश्च स्वायम्भुवो वह्निवीररौरवकाः ॥३७१॥

मुकुटविसरेन्दुविन्दुप्रोद्गीता ललितसिद्धरुद्रौ च ।

सन्तानशिवौ परकिरणपारमेशा इति स्मृता रुद्राः ॥३७२॥

सर्वेषामेतेषां ज्ञानानि विदुः स्वतुल्यनामानि ।

मन्त्रमुनिकोटिपरिवृत मथ विभुवामादिरुद्रतच्छक्तियुतम् ॥३७३॥

तारादिशक्तिजुष्टं सुशिवासनमतिसितकजमसंख्यदलम् ।

यः शक्तिरुद्रवर्गः परिवारे विष्टरे च सुशिवस्य ॥३७४॥

प्रत्येकमस्य निजनिजपरिवारे परार्धकोटयो ̕संख्याः ।

मायामलनिर्मुक्ताः केवलमधिकारमात्रसंरूढाः ॥३७५॥

सुशिवावरणे रुद्राः सर्वज्ञाः सर्वशक्तिसम्पूर्णाः ।

अधिकारबन्धविलये शान्ताः शिवरूपिणो पुनर्भविनः ॥३७६॥

ऊर्ध्वे बिन्द्वावृतिर्दीप्ता तत्र तत्र पद्मं शशिप्रभम् ।

शान्त्यतीतः शिवस्तत्र तच्छक्त्युत्सङ्गभूषितः ॥३७७॥

निवृत्त्यादिकलावर्गपरिवारसमावृतः ।

असंख्यरुद्रतच्छक्तिपुरकोटिभिरावृतः ॥३७८॥

श्रीमन्मतङ्गशास्त्रे च लयाख्यं तत्त्वमुत्तमम् ।

पारिभाषिकमित्येतन्नाम्ना बिन्दुरिहोच्यते ॥३७९॥

चतुर्मूर्तिमयं शुभ्रं यत्तत्सकलनिष्कलम् ।

तस्मिन्भोगः समुद्दिष्ट इत्यत्रेदं च वर्णितम् ॥३८०॥

निवृत्त्यादेः सुसूक्ष्मत्वाद्धराद्यारब्धदेहता ।

मातुः स्फूर्जन्महाज्ञानलीनत्वान्न विभाव्यते ॥३८१॥

उद्रिक्त तैजसत्वेन हेम्नो भूपरमाणवः ।

यथा पृथङ्न भान्त्येवमूर्ध्वाधोरुद्रदेहगाः ॥३८२॥

बिन्दूर्ध्वेऽर्धेन्दुरेतस्य कला ज्योत्स्ना च तद्वती ।

कान्तिः प्रभा च विमला पञ्चैता रोधिकास्ततः ॥३८३॥

रुन्धनी रोधनी रोद्ध्री ज्ञानबोधा तमोपहा ।

एताः पञ्च कलाः प्राहुर्निरोधिन्यां गुरूत्तमाह् ॥३८४॥

अर्धमात्रः स्मृतो बिन्दुर्व्योमरूपी चतुष्कलः ।

तदर्धमर्धचन्द्रस्तदष्टांशेन निरोधिका ॥३८५॥

हेतून्ब्रह्मादिकान् रुन्द्धे रोधिकां तां त्यजेत्ततः ।

निरोधिकामिमां भित्त्वा सादाख्यं भुवनं परम् ॥३८६॥

पररूपेण यत्रास्ते पञ्चमन्त्रमहातनुः ।

इत्यर्धेन्दुनिरोध्यन्तबिन्द्वावृत्यूर्ध्वतो महान् ॥३८७॥

नादः किञ्जल्कसदृशो महद्भिः पुरुषैर्वृतः ।

चत्वारि भुवनान्यत्र दिक्षु मध्ये च पञ्चमम् ॥३८८॥

इन्धिका दीपिका चैव रोधिका मोचिकोर्ध्वगा ।

मध्येऽत्र पद्मं तत्रोर्ध्वगामी तच्छक्तिभिर्वृतः ॥३८९॥

नादोर्ध्वतस्तु सौषुम्नं तत्र तच्छक्तिभृत्प्रभुः ।

तदीशः पिङ्गलेलाभ्यां वृतः सव्यापसव्ययोः ॥३९०॥

या प्रभोरङ्कगा देवी सुषुम्ना शशिसप्रभा ।

ग्रथितो ̕ध्वा तया सर्व ऊर्ध्वश्चाधस्तनस्तथा ॥३९१॥

नादःसुषुम्नाधारस्तु भित्त्वा विश्वमिदं जगत् ।

अधःशक्त्या विनिर्गच्छेदूर्ध्वशक्त्या च मूर्धतः ॥३९२॥

नाड्या ब्रह्मबिले लीनः सो ̕व्यक्तध्वनिरक्षरः ।

नदन्सर्वेषु भूतेषु शिवशक्त्या ह्यधिष्ठितः ॥३९३॥

सुषुम्नोर्ध्वे ब्रह्मबिलसंज्ञयावरणं त्रिदृक् ।

तत्र ब्रह्मा सितः शूली पञ्चास्यः शशिशेखरः ॥३९४॥

तस्योत्सङ्गे परा देवी ब्रह्माणी मोक्षमार्गगा ।

रोद्ध्री दात्री च मोक्षस्य तां भित्त्वा चोर्ध्वकुण्डली ॥३९५॥

शक्तिः सुप्ताहिसदृशी सा विश्वाधार उच्यते ।

तस्यां सूक्ष्मा सुसूक्ष्मा च तथान्ये अमृतामिते ॥३९६॥

मध्यतो व्यापिनी तस्यां व्यापीशो व्यापिनीधरः ।

शक्तितत्त्वमिदं यस्य प्रपञ्चोऽयं धरान्तकः ॥३९७॥