|
|
|
|
|
|
Tantraloka by Abhinavagupta
In Sanscrito:
CAP.1 - CAP.2 - CAP.3 - CAP.4 - CAP.5 - CAP.6 - CAP.7 - CAP.8 - CAP.9 - CAP.10 CAP.11 - CAP.12 - CAP.13 - CAP.14 - CAP.15 - CAP.16 - CAP.17 - CAP.18 - CAP.19 - CAP.20 CAP.21 - CAP.22 - CAP.23 - CAP.24 - CAP.25 - CAP.26 - CAP.27 - CAP.28 - CAP.29 - CAP.30 CAP.31 - CAP.32 - CAP.33 - CAP.34 - CAP.35 - CAP.36 - CAP.37 - Testo translitterato
TANTRALOKA SANSCRITO
अथ श्रीतन्त्रालोके अष्टाविंशमाह्निकम्
इति नित्यविधिः प्रोक्तो नैमित्तिकमथोच्यते ॥१॥ नियतं भावि यन्नित्यं तदित्यस्मिन्विधौ स्थिते । मुख्यत्वं तन्मयीभूतिः सर्वं नैमित्तिकं ततः ॥२॥ दिनादिकल्पनोत्थे तु नैयत्ये सर्वनित्यता । दिनमासर्क्षवर्षादिनैयत्यादुच्यते तदा ॥३॥ अशङ्कितव्यावश्यन्तासत्ताकं जातुचिद्भवम् । प्रमात्रनियतं प्राहुर्नैमित्तिकमिदं बुधाः ॥४॥ सन्ध्यादि पर्वसंपूजा पवित्रकमिदं सदा । नित्यं नियतरूपत्वात्सर्वस्मिन् शासनाश्रिते ॥५॥ ज्ञानशास्त्रगुरुभ्रातृतद्वर्गप्राप्तयस्तथा । तज्जन्मसंस्क्रियाभेदाः स्वजन्मोत्सवसंगतिः ॥६॥ श्राद्धं विपत्प्रतीकारः प्रमोदो ̕द्भुतदर्शनम् । योगिनीमेलकः स्वांशसन्तानाद्यैश्च मेलनम् ॥७॥ शास्त्रव्याख्यापुरामध्यावसानानि क्रमोदयः । देवतादर्शनं स्वाप्नमाज्ञा समयनिष्कृतिः ॥८॥ इति नैमित्तिकं श्रीमत्तन्त्रसारे निरूपितम् । त्रयोविंशतिभेदेन विशेषार्चानिबन्धनम् ॥९॥ तत्र पर्वविधिं ब्रूमो द्विधा पर्व कुलाकुलम् । कुलाष्टककृतं पूर्वं प्रोक्तं श्रीयोगसंचरे ॥१०॥ अब्धीन्दु मुनिरित्येतन्माहेश्या ब्रह्मसन्ततेः । प्रतिपत्पञ्चदश्यौ द्वे कौमार्या रसवह्नियुक् ॥११॥ अब्धिरक्षीन्दु वैष्णव्या ऐन्द्र्यास्त्वस्त्रं त्रयोदशी । वाराह्या रन्ध्ररुद्रौ द्वे चण्ड्या वस्वक्षियुग्मकम् ॥१२॥ द्वे द्वे तिथी तु सर्वासां योगेश्या दशमी पुनः । तस्या अप्यष्टमी यस्माद्द्वितिथिः सा प्रकीर्तिता ॥१३॥ अन्याश्चाकुलपर्वापि वैपरीत्येन लक्षितम् । कुलपर्वेति तद्ब्रूमो यथोक्तं भैरवे कुले ॥१४॥ हैडरे त्रिकसद्भावे त्रिककालीकुलादिके । योऽयं प्राणाश्रितः पूर्वं कालः प्रोक्तः सुविस्तरात् ॥१५॥ स चक्रभेदसंचारे कांचित् सूते स्वसंविदम् । स्वसंवित्पूर्णतालाभसमयः पर्व भण्यते ॥१६॥ पर्व पूरण इत्येव यद्वा पॄ पूरणार्थकः । पर्वशब्दो निरुक्तश्च पर्व तत्पूरणादिति ॥१७॥ हैडरेऽत्र च शब्दोऽयं द्विधा नान्तेतरः श्रुतः । तच्चक्रचारनिष्णाता ये केचित् पूर्णसंविदः ॥१८॥ तन्मेलकसमायुक्तास्ते तत्पूजापराः सदा । योऽप्यतन्मय एषोऽपि तत्काले स्वक्रमार्चनात् ॥१९॥ तद्योगिनीसिद्धसङ्घमेलकात् तन्मयीभवेत् । यथा प्रेक्षणके तत्तद्द्रष्टृसंविदभेदिताम् ॥२०॥ क्रमोदितां सद्य एव लभते तत्प्रवेशनात् । योगाभ्यासक्रमोपात्तां तथा पूर्णां स्वसंविदम् ॥२१॥ लभन्ते सद्य एवैतत्संविदैक्यप्रवेशनात् । तत्कालं चापि संवित्तेः पूर्णत्वात् कामदोग्धृता ॥२२॥ तेन तत्तत्फलं तत्र काले संपूजयाचिरात् । यथा चिरोपात्तधनः कुर्वन्नुत्सवमादरात् ॥२३॥ अतिथिं सो ̕नुगृह्णाति तत्कालाभिज्ञमागतम् । तथा सुफलसंसिद्ध्यै योगिनीसिद्धनायकाः ॥२४॥ यत्नवन्तोऽपि तत्कालाभिज्ञं तमनुगृह्णते । उक्तं च तत्र तेनेह कुले सामान्यतेत्यलम् ॥२५॥ यस्य यद्धृदये देवि वर्तते दैशिकाज्ञया । मन्त्रो योगः क्रमश्चैव पूजनात् सिद्धिदो भवेत् ॥२६॥ कुलाचारेण देवेशि पूज्यं सिद्धिविमुक्तये । ये पर्वस्वेषु देवेशि तर्पणं तु विशेषतः ॥२७॥ गुरूणां देवतानां च न कुर्वन्ति प्रमादतः । दुराचारा हि ते दुष्टाः पशुतुल्या वरानने ॥२८॥ अभावान्नित्यपूजाया अवश्यं ह्येषु पूजयेत् । अटनं ज्ञानशक्त्यादिलाभार्थं यत्प्रकीर्तितम् ॥२९॥ शक्तियागश्च यः प्रोक्तो वश्याकर्षणमारणम् । तत्सर्वं पर्वदिवसेष्वयत्नेनैव सिद्ध्यति ॥३०॥ तत्सामान्यविशेषाभ्यां षोढा पर्व निरूपितम् । मासस्याद्यं पञ्चमं च श्रीदिनं परिभाष्यते ॥३१॥ उत्कृष्टत्वात् पर्वदिनं श्रीपूर्वत्वेन भाष्यते । समयो ह्येष यद्गुप्तं तन्नानुपपदं वदेत् ॥३२॥ तुर्याष्टमान्यभुवनचरमाणि द्वयोरपि । पक्षयोरिह सामान्यसामान्यं पर्व कीर्तितम् ॥३३॥ यदेतेषु दिनेष्वेव भविष्यद्ग्रहभात्मकः । उभयात्मा विशेषः स्यात्तत्सामान्यविशेषता ॥३४॥ सा चैकादशधैकस्मिन्नेकस्मिन्विभुनोदिता । सजातीया तु सोत्कृष्टेत्येवं शम्भुर्न्यरूपयत् ॥३५॥ कृष्णयुगं वह्निसितं श्रुतिकृष्णं वह्निसितमिति पक्षाः । अर्केन्दुजीवचन्द्रा बुधयुग्मेन्द्वर्ककविगुरुविधु स्यात् ॥३६॥ परफल्गुश्चैत्रमघे तिष्यः प्राक्फल्गुकर्णशतभिषजः । मूलप्राजापत्ये विशाखिका श्रवणसंज्ञया भानि ॥३७॥ रन्ध्रे तिथ्यर्कपरे वसुरन्ध्रे शशिवृषाङ्करसरन्ध्रयुगम् । प्रथमनिशामध्यनिशे मध्याह्नशरा दिनोदयो मध्यदिनम् ॥३८॥ प्रथमनिशेति च समयो मार्गशिरःप्रभृतिमासेषु । कन्यान्त्यजाथ वेश्या रागवती तत्त्ववेदिनी दूती ॥३९॥ व्याससमासात् क्रमशः पूज्याश्चक्रेऽनुयागाख्ये । सर्वत्र च पर्वदिने कुर्यादनुयागचक्रमतिशयतः ॥४०॥ गुप्तागुप्तविधानादियागचर्याक्रमेण सम्पूर्णम् । अनुयागः किल मुख्यः सर्वस्मिन्नेव कर्मविनियोगे ॥४१॥ अनुयागकाललाभे तस्मात्प्रयतेत तत्परमः । भग्रहसमयविशेषो नाश्वयुजे कोऽपि तेन तद्वर्जम् ॥४२॥ वेलाभग्रहकलना कथितैकादशसु मासेषु । फाल्गुनमासे शुक्लं यत्प्रोक्तं द्वादशीदिनं पर्व ॥४३॥ अग्रतिथिवेधयोगो मुख्यतमोऽसौ विशेषोऽत्र । दिवसनिशे किल कृत्वा त्रिभागशः प्रथममध्यमापरविभागः ॥४४॥ पूजाकालस्तत्र त्रिभागिते मुख्यतमः कालः । यदि संघटेत वेला मुख्यतमा भग्रहौ तथा चक्रम् ॥४५॥ तद्याग आदियागस्तत्काम्यं पूजयैव पर्वसु सिद्ध्येत् । दिनवेलाभग्रहकल्पनेन तत्रापि सौम्यरौद्रत्वम् ॥४६॥ ज्ञात्वा साधकमुख्यस्तत्तत्कार्यं तदा तदा कुर्यात् । उक्तो यो ̕र्चाकालस्तं चेदुल्लङ्घ्य भग्रहतिथिः स्यात् ॥४७॥ तमनादृत्य विशेषं प्रधानयेत्सामयमिति केचित् । नेति त्वस्मद्गुरवो विशेषरूपा हि तिथिरिह न वेला ॥४८॥ संवेद्यरूपशशधरभागः संवेदकार्ककरनिकरैः । यावान्यावति पूर्णः सा हि तिथिर्भग्रहैः स्फुटीभवति ॥४९॥ तस्मान्मुख्यात्र तिथिः सा च विशेष्या ग्रहर्क्षयोगेन । वेलात्र न प्रधानं युक्तं चैतत्तथाहि परमेशः ॥५०॥ श्रीत्रिकभैरवकुलशास्त्रेषूचे न पर्वदिवसेषु । वेलायोगं कंचन तिथिभग्रहयोगतो ह्यन्यम् ॥५१॥ तिथिस्तु पूज्या प्रधानरूपत्वात् । श्वेताभावे कृष्णच्छागालम्भं हि कथयन्ति ॥५२॥ यत्पुनरूर्मिप्रभृतिनि शास्त्रे वेलोदितापि तत्काम्यम् । मुख्यतयोद्दिश्य विधिं तथाच तत्र पौषपर्वदिने ॥५३॥ कृत्वार्चनमर्धनिशि ध्यात्वा जप्त्वा बहिर्गतस्य यथा । आदेशः फलति तथा माघे चक्राद्वचः फलति ॥५४॥ अचिरादभीष्टसिद्धिः पञ्चसु मैत्री धनं च मेलापः । चक्रस्थाने क्रोधात् पाषाणस्फोटनेन रिपुनाशः ॥५५॥ सिद्धादेशप्राप्तिर्मार्गान्तं कथ्यते विभुना । भग्रहयोगाभावे वेलां तु तिथेरवश्यमीक्षेत ॥५६॥ सा हि तथा स्फुटरूपा तिथेः स्वभावोदयं दद्यात् । भग्रहतिथिवेलांशानुयायि सर्वाङ्गसुन्दरं तु दिनम् ॥५७॥ यदि लभ्येत तदास्मिन्विशेषतमपूजनं रचयेत् । नच काम्यमेव केवलमेतत्परिवर्जने यतः कथितः ॥५८॥ समयविलोपः श्रीमद्भैरवकुल ऊर्मिशास्त्रे च । दुष्टा हि दुराचाराः पशुतुल्याः पर्व ये न विदुः ॥५९॥ नच काम्यस्याकरणे स्याज्जातु प्रत्यवायित्वम् । तत्रानुयागसिद्ध्यर्थं चक्रयागो निरूप्यते ॥६०॥ मूर्तियाग इति प्रोक्तो यः श्रीयोगीश्वरीमते । नित्यं नैमित्तिकं कर्म यदत्रोक्तं महेशिना ॥६१॥ सर्वत्र चक्रयागोऽत्र मुख्यः काम्ये विशेषतः । ज्ञानी योगी च पुरुषः स्त्री वास्मिन्मूर्तिसंज्ञके ॥६२॥ योगे प्रयत्नतो योज्यस्तद्धि पात्रमनुत्तरम् । तत्संपर्कात्पूर्णता स्यादिति त्रैशिरसादिषु ॥६३॥ तेन सर्वं हुतं चेष्टं त्रैलोक्यं सचराचरम् । ज्ञानिने योगिने वापि यो ददाति करोति वा ॥६४॥ दीक्षोत्तरेऽपि च प्रोक्तमन्नं ब्रह्मा रसो हरिः । भोक्ता शिव इति ज्ञानी श्वपचानप्यथोद्धरेअत् ॥६५॥ सर्वतत्त्वमयो भूत्वा यदि भुङ्क्ते स साधकः । तेन भोजितमात्रेण सकृत्कोटिस्तु भोजिता ॥६६॥ अथ तत्त्वविदेतस्मिन्यदि भुञ्जीत तत् प्रिये । परिसंख्या न विद्येत तदाह भगवाञ्छिवः ॥६७॥ भोज्यं मायात्मकं सर्वं शिवो भोक्ता स चाप्यहम् । एवं यो वै विजानाति दैशिकस्तत्त्वपारगः ॥६८॥ तं दृष्ट्वा देवमायान्तं क्रीडन्त्योषधयो गृहे । निवृत्तमद्यैवास्माभिः संसारगहनार्णवात् ॥६९॥ यदस्य वक्त्रं संप्राप्ता यास्यामः परमं पदम् । अन्येऽपानभुजो ह्यूर्ध्वे प्राणो ̕पानस्त्वधोमुखः ॥७०॥ तस्मिन्भोक्तरि देवेशि दातुः कुलशतान्यपि । आश्वेव परिमुच्यन्ते नरकाद्यातनार्णवात् ॥७१॥ श्रीमन्निशाटनेऽप्युक्तं कथनान्वेषणादपि । श्रोत्राभ्यन्तरसंप्राप्ते गुरुवक्त्राद्विनिर्गते ॥७२॥ मुक्तस्तदैव काले तु यन्त्रं तिष्ठति केवलम् । सुरापः स्तेयहारी च ब्रह्महा गुरुतल्पगः ॥७३॥ अन्त्यजो वा द्विजो वाथ बालो वृद्धो युवापि वा । पर्यन्तवासी यो ज्ञानी देशस्यापि पवित्रकः ॥७४॥ तत्र संनिहितो देवः सदेवीकः सकिङ्करः । तस्मात्प्राधान्यतः कृत्वा गुरुं ज्ञानविशारदम् ॥७५॥ मूर्तियागं चरेत्तस्य विधिर्योगीश्वरीमते । पवित्रारोहणे श्राद्धे तथा पर्वदिनेष्वलम् ॥७६॥ सूर्यचन्द्रोपरागादौ लौकिकेष्वपि पर्वसु । उत्सवे च विवाहादौ विप्राणां यज्ञकर्मणि ॥७७॥ दीक्षायां च प्रतिष्ठायां समयानां विशोधने । कामनार्थं च कर्तव्यो मूर्तियागः स पञ्चधा ॥७८॥ केवलो यामलो मिश्रश्चक्रयुग्वीरसङ्करः । केवलः केवलैरेव गुरुभिर्मिश्रितः पुनः ॥७९॥ साधकाद्यैः सपत्नीकैर्यामलः स द्विधा पुनः । पत्नीयोगात् क्रयानीतवेश्यासंयोगतो ̕थवा ॥८०॥ चक्रिण्याद्याश्च वक्ष्यन्ते शक्तियोगाद्यथोचिताः । तत्संयोगाच्चक्रयुक्तो यागः सर्वफलप्रदः ॥८१॥ सर्वैस्तु सहितो यागो वीरसङ्कर उच्यते । मध्ये गुरुर्भवेत्तेषां गुरुवर्गस्तदावृतिः ॥८२॥ तिस्र आवृतयो बाह्ये समय्यन्ता यथाक्रमम् । पङ्क्तिक्रमेण वा सर्वे मध्ये तेषां गुरुः सदा ॥८३॥ तदा तद्गन्धधूपस्रक्समालम्भनवाससा । पूज्यं चक्रानुसारेण तत्तच्चक्रमिदं त्विति ॥८४॥ एकारके यथा चक्रे एकवीरविधिं स्मरेत् । द्व्यरे यामलमन्यत्र त्रिकमेवं षडस्रके ॥८५॥ षड्योगिनीः सप्तकं च सप्तारे ̕ष्टाष्टके च वा । अन्यद्वा तादृशं तत्र चक्रे तादृक्स्वरूपिणि ॥८६॥ ततः पात्रे ̕लिसंपूर्णे पूर्वं चक्रं यजेत्सुधीः । आधारयुक्ते नाधाररहितं तर्पणं क्वचित् ॥८७॥ आधारेण विना भ्रंशो नच तुष्यन्ति रश्मयः । प्रेतरूपं भवेत्पात्रं शाक्तामृतमथासवः ॥८८॥ भोक्त्री तत्र तु या शक्तिः स शम्भुः परमेश्वरः । अणुशक्तिशिवात्मेत्थं ध्यात्वा संमिलितं त्रयम् ॥८९॥ ततस्तु तर्पणं कार्यमावृतेरावृतेः क्रमात् । प्रतिसंचरयोगेन पुनरन्तः प्रवेशयेत् ॥९०॥ यावद्गुर्वन्तिकं तद्धि पूर्णं भ्रमणमुच्यते । तत्रादौ देवतास्तर्प्यास्ततो वीरा इति क्रमः ॥९१॥ वीरश्च वीरशक्तिश्चेत्येवमस्मद्गुरुक्रमः । ततोऽवदंशान्विविधान् मांसमत्स्यादिसंयुतान् ॥९२॥ अग्रे तत्र प्रविकिरेत् तृप्त्यन्तं साधकोत्तमः । पात्राभावे पुनर्भद्रं वेल्लिताशुक्तिमेव च ॥९३॥ पात्रे कुर्वीत मतिमानिति सिद्धामते क्रमः । दक्षहस्तेन भद्रं स्याद्वेल्लिता शुक्तिरुच्यते ॥९४॥ दक्षहस्तस्य कुर्वीत वामोपरि कनीयसीम् । तर्जन्यङ्गुष्ठयोगेन दक्षाधो वामकाङ्गुलीः ॥९५॥ निःसन्धिबन्धौ द्वावित्थं वेल्लिता शुक्तिरुच्यते । ये तत्र पानकाले तु बिन्दवो यान्ति मेदिनीम् ॥९६॥ तैस्तुष्यन्ति हि वेतालगुह्यकाद्या गभस्तयः । धारया भैरवस्तुष्येत् करपानं परं ततः ॥९७॥ प्रवेशो ̕त्र न दातव्यः पूर्वमेव हि कस्यचित् । प्रमादात्तु प्रविष्टस्य विचारं नैव चर्चयेत् ॥९८॥ एवं कृत्वा क्रमाद्यागमन्ते दक्षिणया युतम् । समालम्भनताम्बूलवस्त्राद्यं वितरेद्बुधः ॥९९॥ रूपकार्धात् परं हीनां न दद्याद्दक्षिणां सुधीः । समयिभ्यः क्रमाद्द्विद्विगुणा गुर्वन्तकं भवेत् ॥१००॥ एष स्यान्मूर्तियागस्तु सर्वयागप्रधानकः । काम्ये तु संविधौ सप्तकृत्वः कार्यस्तथाविधः ॥१०१॥ जानन्ति प्रथमं गेहं ततस्तस्य समर्थताम् । बलाबलं ततः पश्चाद्विस्मयन्तेऽत्र मातरः ॥१०२॥ ततोऽपि संनिधीयन्ते प्रीयन्ते वरदास्ततः । देवीनामथ नाथस्य परिवारयुजोऽप्यलम् ॥१०३॥ वल्लभो मूर्तियागोऽयमतः कार्यो विपश्चिता । राक्तौ गुप्ते गृहे वीराः शक्तयोऽन्योन्यमप्यलम् ॥१०४॥ असंकेतयुजो योज्या देवताशब्दकीर्तनात् । अलाभे मूर्तिचक्रस्य कुमारीरेव पूजयेत् ॥१०५॥ काम्यार्थे तु न तां व्यङ्गां स्तनपुष्पवतीं तथा । प्रतिपच्छ्रुतिसंज्ञे च चतुर्थी चोत्तरात्रये ॥१०६॥ हस्ते च पञ्चमी षष्ठी पूर्वास्वथ पुनर्वसौ । सप्तमी तत्परा पित्र्ये रोहिण्यां नवमी तथा ॥१०७॥ मूले तु द्वादशी ब्राह्मे भूताश्विन्यां च पूर्णिमा । धनिष्ठायाममावस्या सोऽयमेकादशात्मकः ॥१०८॥ अर्कादित्रयशुक्रान्यतमयुक्तोऽप्यहर्गणः । योगपर्वेति विख्यातो रात्रौ वा दिन एव वा ॥१०९॥ योगपर्वणि कर्तव्यो मूर्तियागस्तु सर्वथा । यः सर्वान्योगपर्वाख्यान् वासरान् पूजयेत्सुधीः ॥११०॥ मूर्तियागेन सोऽपि स्यात् समयी मण्डलं विना । इत्येष मूर्तियागः श्रीसिद्धयोगीश्वरीमते ॥१११॥ अथोच्यते शिवेनोक्तः पवित्रकविधिः स्फुटः । श्रीरत्नमालात्रिशिरःशास्त्रयोः सूचितः पुनः ॥११२॥ श्रीसिद्धाटनसद्भावमालिनीसारशासने । तत्र प्राधान्यतः श्रीमन्मालोक्तो विधिरुच्यते ॥११३॥ क्षीराब्धिमथनोद्भूतविषनिद्राविमूर्च्छितः । नागराजः स्वभुवने मेघकाले स्म नावसत् ॥११४॥ केवलं तु पवित्रो ̕यं वायुभक्षः समाः शतम् । दिव्यं दशगुणं नाथं भैरवं पर्यपूजयत् ॥११५॥ व्यजिज्ञपच्च तं तुष्टं नाथं वर्षास्वहं निजे । पाताले नासितुं शक्तः सोऽप्येनं परमेश्वरः ॥११६॥ नागं निजजटाजूटपीठगं पर्यकल्पयत् । ततः समस्तदेवौघैर्धारितोऽसौ स्वमूर्धनि ॥११७॥ महतां महितानां हि नाद्भुत विश्वपूज्यता । तस्मान्महेशितुर्मूर्ध्नि देवतानां च सर्वशः ॥११८॥ आत्मनश्च पवित्रं तं कुर्याद्यागपुरःसरम् । दश कोट्यो न पूजानां पवित्रारोहणे समाः ॥११९॥ वृथा दीक्षा वृथा ज्ञानं गुर्वाराधनमेव च । विना पवित्राद्येनैतद्धरेन्नागः शिवाज्ञया ॥१२०॥ तस्मात्सर्वप्रयत्नेन स कार्यः कुलवेदिभिः । आषाढशुक्लान्मिथुनकर्कटस्थे रवौ विधिः ॥१२१॥ कर्तव्यः सो ̕निरोधेन यावत्सा तुलपूर्णिमा । तुलोपलक्षितस्यान्त्यं कार्तिकस्य दिनं मतम् ॥१२२॥ कुलशब्दं पठन्तोऽन्ये व्याख्याभेदं प्रकुर्वते । नित्यातन्त्रविदः कृष्णं कार्तिकाच्चरमं दिनम् ॥१२३॥ कुलस्य नित्याचक्रस्य पूर्णत्वं यत्र तन्मतम् । माघशुक्लान्त्यदिवसः कुलपर्वेति तन्मतम् ॥१२४॥ पूर्णत्वं तत्र चन्द्रस्य सा तिथिः कुलपूर्णिमा । दक्षिणोत्तरगः कालः कुलाकुलतयोदितः ॥१२५॥ कुलस्य तस्य चरमे दिने पूर्णत्वमुच्यते । दक्षिणायनषण्मासकर्तव्यत्वमतो विधौ ॥१२६॥ पवित्रके प्रकाशत्वसिद्ध्यै कृष्णस्य वर्त्मनः । तदेतद्बहुशास्त्रोक्तं रूपं देवो न्यरूपयत् ॥१२७॥ एकेनैव पदेन श्रीरत्नमालाकुलागमे । तदत्र समये सर्वविधिसंपूरणात्मकः ॥१२८॥ पवित्रकविधिः कार्यः शुक्लपक्षे तु सर्वथा । पूरणं शक्तियोगेन शक्त्यात्म च सितं दलम् ॥१२९॥ दक्षिणायनसाजात्यात् तेन तद्विधिरुच्यते । एकद्वित्रिचतुःपञ्चषड्लतैकतमं महत् ॥१३०॥ हेमरत्नाङ्कितग्रन्थि कुर्यान्मुक्तापवित्रकम् । सौवर्णसूत्रं त्रिगुणं सैकग्रन्थिशतं गुरौ ॥१३१॥ परे गुरौ तु त्र्यधिकमध्यब्धि परमेष्ठिनि । प्राक्सिद्धाचार्ययोगेश विषये तु रसाधिकम् ॥१३२॥ अष्टाधिकं शिवस्योक्तं चित्ररत्नप्रपूरितम् । विद्यापीठाक्षसूत्रादौ गुरुवच्छिववत् पुनः ॥१३३॥ वटुके कनकाभावे रौप्यं तु परिकल्पयेत् । पाट्टसूत्रमथ क्षौमं कार्पासं त्रित्रितानितम् ॥१३४॥ तस्मान्नवगुणात् सूत्रात्त्रिगुणादिक्रमात् कुरु । चण्डांशुगुणपर्यन्तं ततोऽपि त्रिगुणं च वा ॥१३५॥ तेनाष्टादशतन्तूत्थमधमं मध्यमं पुनः । अष्टोत्तरशतं तस्मात् त्रिगुणं तूत्तमं मतम् ॥१३६॥ ग्रन्थयस्तत्त्वसंख्याताः षडध्वकलनावशात् । यद्वा व्याससमासाभ्यां चित्राः सद्गन्धपूरिताः ॥१३७॥ विशेषविधिना पूर्वं पूजयित्वार्पयेत्ततः । पवित्रकं समस्ताध्वपरिपूर्णत्वभावनात् ॥१३८॥ गुर्वात्मनोर्जानुनाभिकण्ठमूर्धान्तगं च वा । ततो महोत्सवः कार्यो गुरुपूजापुरःसरः ॥१३९॥ तर्प्याः शासनगाः सर्वे दक्षिणावस्त्रभोजनैः । महोत्सवः प्रकर्तव्यो गीतनृत्तात्मको महान् ॥१४०॥ चातुर्मास्यं सप्तदिनं त्रिदिनं वाप्यलाभतः । तदन्ते क्षमयेद्देवं मण्डलादि विसर्जयेत् ॥१४१॥ वह्निं च पश्चात्कर्तव्यश्चक्रयागः पुरोदितः । मासे मासे चतुर्मासे वर्षे वापि पवित्रकम् ॥१४२॥ सर्वथैव प्रकर्तव्यं यथाविभवविस्तरम् । वित्ताभावे पुनः कार्यं काशैरपि कुशोम्भितैः ॥१४३॥ सति वित्ते पुनः शाठ्यं व्याधये नरकाय च । नित्यपूजासु पूर्णत्वं पर्वपूजाप्रपूरणात् ॥१४४॥ तत्रापि परिपूर्णत्वं पवित्रकसमर्चनात् । पवित्रकविलोपे तु प्रायश्चित्तं जपेत्सुधीः ॥१४५॥ सुशुद्धः सन्पुनः कुर्यादित्याज्ञा परमेशितुः । अथ त्रिशिरसि प्रोक्तो लिख्यते तद्विधिः स्फुटः ॥१४६॥ त्रिप्रमेयस्य शैवस्य पञ्चपञ्चात्मकस्य वा । दशाष्टादशभेदस्य षट्स्रोतस इहोच्यते ॥१४७॥ ये नराः समयभ्रष्टा गुरुशास्त्रादिदूषकाः । नित्यनैमित्तिकाद्यन्यपर्वसन्धिविवर्जिताः ॥१४८॥ अकामात् कामतो वापि सूक्ष्मपापप्रवर्तिनः । तेषां प्रशमनार्थाय पवित्रं क्रियते शिवे ॥१४९॥ श्रावणादौ कार्तिकान्ते शुक्लपक्षे शुभप्रदे । नतु दुःखप्रदे कृष्णे कर्तृराष्ट्रनृपादिषु ॥१५०॥ पाट्टसूत्रं तु कौशेयं कार्पासं क्षौममेव च । चातुराश्रमिकाणां तु सुभ्रुवा कर्तितोक्षितम् ॥१५१॥ त्रिधा तु त्रिगुणीकृत्य मानसंख्यां तु कारयेत् । अष्टोत्तरं तन्तुशतं तदर्धं वा तदर्धकम् ॥१५२॥ ह्रासस्तु पूर्वसंख्याया दशभिर्दशभिः क्रमात् । नवभिः पञ्चभिः सप्तविंशत्या वा शिवादितः ॥१५३॥ यादृशस्तन्तुविन्यासो ग्रन्थीन्कुर्यात्तु तावतः । चतुःसमविलिप्तांस्तानथवा कुङ्कुमेन तु ॥१५४॥ व्यक्ते जानुतटान्तं स्याल्लिङ्गे पीठावसानकम् । अर्चासु शोभनं मूर्घ्नि त्रितत्त्वपरिकल्पनात् ॥१५५॥ द्वादशग्रन्थिशक्तीनां ब्रह्मवक्त्रार्चिषामपि । विद्यापीठे चले लिङ्गे स्थण्डिले च गुरोर्गणे ॥१५६॥ घण्टायां स्रुक्स्रुवे शिष्यलिङ्गिषु द्वारतोरणे । स्वदेहे वह्निपीठे च यथाशोभं तदिष्यते ॥१५७॥ प्रासादे यागगेहे च कारयेन्नवरङ्गिकम् । विद्यापीठे तु खशराः प्रतिमालिङ्गपीठगम् ॥१५८॥ वसुवेदं च घण्टायां शराक्ष्यष्टादश स्रुवे । वेदाक्षि स्रुचि षट्त्रिंशत् प्रासादे मण्डपे रविः ॥१५९॥ रसेन्दु स्नानगेहे ̕ब्धिनेत्रे ध्यानगृहे गुरौ । सप्त साधकगाः पञ्च पुत्रके सप्त सामये ॥१६०॥ चत्वारोऽथान्यशास्त्रस्थे शिष्ये पञ्चकमुच्यते । लिङ्गिनां केवलो ग्रन्थिस्तोरणे दश कल्पयेत् ॥१६१॥ द्वारेष्वष्टौ ग्रन्थयः स्युः कृत्वेत्थं तु पवित्रकम् । पूजयित्वा मन्त्रजालं तत्स्थत्वात्मस्थते ततः ॥१६२॥ पवित्रकाणां संपाद्य कुर्यात्संपातसंस्क्रियाम् । ततः संवत्सरं ध्यायेद्भैरवं छिद्रसाक्षिणम् ॥१६३॥ दत्त्वा पूर्णाहुतिं देवि प्रणमेन्मन्त्रभैरवम् । ॐ समस्तक्रियादोषपूरणेश व्रतं प्रति ॥१६४॥ यत्किंचिदकृतं दुष्टं कृतं वा मातृनन्दन । तत्सर्वं मम देवेश त्वत्प्रसादात्प्रणश्यतु ॥१६५॥ सर्वथा रश्मिचक्रेश नमस्तुभ्यं प्रसीद मे । अनेन दद्याद्देवाय निमन्त्रणपवित्रकम् ॥१६६॥ योगिनीक्षेत्रमातॄणां बलिं दद्यात्ततो गुरुः । पञ्चगव्यं चरुं दन्तकाष्ठं शिष्यैः समन्ततः ॥१६७॥ आचार्य निद्रां कुर्वीत प्रातरुत्थाय चाह्निकम् । ततो विधिं पूजयित्वा पवित्राणि समाहरेत् ॥१६८॥ दन्तकाष्ठं मृच्च धात्री समृद्धात्री सहाम्बुना । चतुःसमं च तैः सार्धं भस्म पञ्चसु योजयेत् ॥१६९॥ प्राग्दक्षपश्चिमोर्ध्वस्थवामवक्त्रेषु वै क्रमात् । पञ्चैतानि पवित्राणि स्थापयेच्चेशगोचरे ॥१७०॥ कुशेध्म पञ्चगव्यं च शर्वाग्रे विनियोजयेत् । वामामृतादिसंयुक्तं नैवेद्यं त्रिविधं ततः ॥१७१॥ दद्यादसृक् तथा मद्यं पानानि विविधानि च । ततो होमो महाक्ष्माजमांसैस्तिलयुतैरथो ॥१७२॥ तिलैर्घृतयुतैर्यद्वा तण्डुलैरथ धान्यकैः । शर्कराखण्डसंयुक्तपञ्चामृतपरिप्लुतैः ॥१७३॥ मूलं सहस्रं साष्टोक्तं त्रिशक्तौ ब्रह्मवक्त्रकम् । अर्चिषां तु शतं साष्टं ततः पूर्णाहुतिं क्षिपेत् ॥१७४॥ ततोऽञ्जलौ पवित्रं तु गृहीत्वा प्रपठेदिदम् । अकामादथवा कामाद्यन्मया न कृतं विभो ॥१७५॥ तदच्छिद्रं ममास्त्वीश पवित्रेण तवाज्ञया । मूलमन्त्रः पूरयेति क्रियानियममित्यथ ॥१७६॥ वौषडन्तं पवित्रं च दद्याद्बिन्द्ववसानकम् । नादान्तं समनान्तं चाप्युन्मनान्तं क्रमात्त्रयम् ॥१७७॥ एवं चतुष्टयं दद्यादनुलोमेन भौतिकः । नैष्ठिकस्तु विलोमेन पवित्रकचतुष्टयम् ॥१७८॥ यत्किञ्चिद्विविधं वस्त्रच्छत्रालङ्करणादिकम् । तन्निवेद्यं दीपमालाः सुवर्णतिलभाजनम् ॥१७९॥ वस्त्रयुग्मयुतं सर्वसम्पूरणनिमित्ततः । भोजनीयाः पूजनीयाः शिवभक्तास्तु शक्तितः ॥१८०॥ चतुस्त्रिद्व्येकमासादिदिनैकान्तं महोत्सवम् । कुर्यात्ततो न व्रजेयुरन्यस्थानं कदाचन ॥१८१॥ ततस्तु दैशिकः पूज्यो गामस्मै क्षीरिणीं नवाम् । दद्यात्सुवर्णरत्नादिरुप्यवस्त्रविभूषिताम् ॥१८२॥ वदेद्गुरुश्च संपूर्णो विधिस्तव भवत्विति । वक्तव्यं देवदेवस्य पुनरागमनाय च ॥१८३॥ ततो विसर्जनं कार्यं गुप्तमाभरणादिकम् । नैवेद्यं गुरुरादाय यागार्थे तन्नियोजयेत् ॥१८४॥ चतुर्णामपि सामान्यं पवित्रकमिति स्मृतम् । नास्माद्व्रतं परं किञ्चित् का वास्य स्तुतिरुच्यते ॥१८५॥ शेषं त्वगाधे वार्योघे क्षिपेन्न स्थापयेत्स्थिरम् । अथ नैमित्तिकविधिर्यः पुरासूत्रितो मया ॥१८६॥ स भण्यते तत्र कार्या देवस्यार्चा विशेषतः । चक्रयागश्च कर्तव्यः पूर्वोक्तविधिना बुधैः ॥१८७॥ तत्र यद्यन्निजाभीष्टभोगमोक्षोपकारकम् । पारम्पर्येण साक्षाद्वा भवेच्चिदचिदात्मकम् ॥१८८॥ तत्पूज्यं तदुपायाश्च पूज्यास्तन्मयताप्तये । तदुपायो ̕पि संपूज्यो मूर्तिकालक्रियादिकः ॥१८९॥ उपेयसूतिसामर्थ्यमुपायत्वं तदर्चनात् । तद्रूपतन्मयीभावादुपेयं शीघ्रमाप्नुयात् ॥१९०॥ यथा यथा च नैकट्यमुपायेषु तथा तथा । अवश्यंभावि कार्यत्वं विशेषाच्चार्चनादिके ॥१९१॥ ज्ञानस्य कस्यचित्प्राप्तिर्भोगमोक्षोपकारिणः । यदा तन्मुख्यमेवोक्तं नैमित्तिकदिनं बुधैः ॥१९२॥ तदुपायः शास्त्रमत्र वक्ताप्यौपयिको गुरुः । तद्विद्यो ̕पि गुरुभ्राता संवादाज्ज्ञानदायकः ॥१९३॥ गुरोः पत्नी तथा भ्राता पुत्र इत्यादिको गणः । न योनिसंबन्धवशाद्विद्यासंबन्धजस्तु सः ॥१९४॥ वीर्यारुणपरीणामदेहाहन्ताप्रतिष्ठिताः । देहोपकारसन्ताना ज्ञातेये परिनिष्ठिताः ॥१९५॥ तथाच स्मृतिशास्त्रेषु सन्ततेर्दायहारिता । युक्तैव तावान्स ह्युक्तो भेदाद्दूरान्तिकत्वतः ॥१९६॥ ये तु त्यक्तशरीरास्था बोधाहम्भावभागिनः । बोधोपकारसन्तानद्वयात्ते बन्धुताजुषः ॥१९७॥ तत्रेत्थं प्राग्यदा पश्येच्छक्त्युन्मीलितदृक्क्रियः । देहस्तावदयं पूर्वपूर्वोपादाननिर्मितः ॥१९८॥ आत्मा विकाररहितः शाश्वतत्वादहेतुकः । स्वातन्त्र्यात् पुनरात्मीयादयं छन्न इव स्थितः ॥१९९॥ पुनश्च प्रकटीभूय भैरवीभावभाजनम् । तत्रास्य प्रकटीभावे भुक्तिमुक्त्यात्मके भृशम् ॥२००॥ य उपायः समुचितो ज्ञानसन्तान एष सः । क्रमस्फुटीभवत्तादृक्सदृशज्ञानधारया ॥२०१॥ गलद्विजातीयतया प्राप्यं शीघ्रं हि लभ्यते । एवं चानादिसंसारोचितविज्ञानसन्ततेः ॥२०२॥ ध्वंसे लोकोत्तरं ज्ञानं सन्तानान्तरतां श्रयेत् । असंसारोचितोदारतथाविज्ञानसन्ततेः ॥२०३॥ कारणं मुख्यमाद्यं तद्गुरुविज्ञानमात्मगम् । अत्यन्तं स्वविशेषाणां तत्रार्पणवशात् स्फुटम् ॥२०४॥ उपादानं हि तद्युक्तं देहभेदे हि सत्यपि । देहसन्ततिगौ भेदाभेदौ विज्ञानसन्ततेः ॥२०५॥ न तथात्वाय योगीच्छाविष्टशावशरीरवत् । योगिनः परदेहादिजीवत्तापादने निजम् ॥२०६॥ देहमत्यजतो नानाज्ञानोपादानता न किम् । तेन विज्ञानसन्तानप्राधान्याद्यौनसन्ततेः ॥२०७॥ अन्योन्यं गुरुसन्तानो यः शिवज्ञाननिष्ठितः । इत्थं स्थिते त्रयं मुख्यं कारणं सहकारि च ॥२०८॥ एककारणकार्यं च वस्त्वित्येष गुरोर्गणः । गुरुः कारणमत्रोक्तं तत्पत्नी सहकारिणी ॥२०९॥ यतो निःशक्तिकस्यास्य न यागे ̕धिकृतिर्भवेत् । अन्तःस्थोदारसंवित्तिशक्तेर्बाह्यां विनापि ताम् ॥२१०॥ सामर्थ्यं योगिनो यद्वद्विनापि सहकारिणम् । एकजन्या भ्रातरः स्युस्तत्सदृग्यस्तु कोऽपि सः ॥२११॥ पुनः परम्परायोगाद्गुरुवर्गोऽपि भण्यते । मुख्य एष तु सन्तानः पूज्यो मान्यश्च सर्वदा ॥२१२॥ गुर्वादीनां च सम्भूतौ दीक्षायां प्रायणेऽपि च । यदहस्तद्धि विज्ञानोपायदेहादिकारणम् ॥२१३॥ एवं स्वजन्मदिवसो विज्ञानोपाय उच्यते । तादृग्भोगापवर्गादिहेतोर्देहस्य कारणम् ॥२१४॥ दीक्षादिकश्च संस्कारः स्वात्मनो यत्र चाह्नि तत् । भवेज्जन्मदिनं मुख्यं ज्ञानसन्तानजन्मतः ॥२१५॥ स्वकं मृतिदिनं यत्तु तदन्येषां भविष्यति । नैमित्तिकं मृतो यस्माच्छिवाभिन्नस्तदा भवेत् ॥२१६॥ तत्र प्रसङ्गान्मरणस्वरूपं ब्रूमहे स्फुटम् । व्यापकोऽपि शिवः स्वेच्छाकॢप्तसङ्कोचमुद्रणात् ॥२१७॥ विचित्रफलकर्मौघवशात्तत्तच्छरीरभाक् । शरीरभाक्त्वं चैतावद्यत्तद्गर्भस्थदेहगः ॥२१८॥ संवित्तेः शून्यरूढायाः प्रथमः प्राणनोदयः । गर्भस्थदेहनिर्माणे तस्यैवेश्वरता पुनः ॥२१९॥ असङ्कोचस्य तन्वादिकर्ता तेनेश उच्यते । स वाय्वात्मा दृढे तस्मिन्देहयन्त्रे चिदात्मना ॥२२०॥ प्रेर्यमाणो विचरति भस्त्रायन्त्रगवायुवत् । अतः प्राग्गाढसंसुप्तोत्थितवत्स प्रबुद्ध्यते ॥२२१॥ क्रमाद्देहेन साकं च प्राणना स्याद्बलीयसी । तत्रापि कर्मनियतिबलात्सा प्राणनाक्षताम् ॥२२२॥ गृह्णाति शून्यसुषिरसंवित्स्पर्शाधिकत्वतः । एवं क्रमेण संपुष्टदेहप्राणबलो भृशम् ॥२२३॥ भोगान्कर्मकृतान्भुङ्क्ते योन्ययोनिजदेहगः । उक्तं च गह्वराभिख्ये शास्त्रे शीतांशुमौलिना ॥२२४॥ यथा गृहं विनिष्पाद्य गृही समधितिष्ठति । तथा देही तनुं कृत्वा क्रियादिगुणवर्जितः ॥२२५॥ किञ्चित्स्फुरणमात्रः प्राग्निष्कलः सोऽपि शब्द्यते । स्फुटेन्द्रियादितत्त्वस्तु सकलात्मेति भण्यते ॥२२६॥ इत्यादि श्रीगह्वरोक्तं तत एव पठेद्बहु । क्षये तु कर्मणां तेषां देहयन्त्रे ̕न्यथागते ॥२२७॥ प्राणयन्त्रं विघटते देहः स्यात्कुड्यवत्ततः । नाडीचक्रेषु सङ्कोचविकासौ विपरीततः ॥२२८॥ भङ्गः शोषः क्लिदिर्वातश्लेष्माग्न्यपचयोच्चयैः । इत्येवमादि यत्किञ्चित् प्राक्संस्थानोपमर्दकम् ॥२२९॥ देहयन्त्रे विघटनं तदेवोक्तं मनीषिभिः । तस्मिन्विघटिते यन्त्रे सा संवित्प्राणनात्मताम् ॥२३०॥ गृह्णाति योनिजेऽन्यत्र वा देहे कर्मचित्रिते । स देहः प्रतिबुध्येत प्रसुप्तोत्थितवत्तदा ॥२३१॥ तस्यापि भोगतद्धानिमृतयः प्राग्वदेव हि । विसृष्टिस्थितिसंहारा एते कर्मबलाद्यतः ॥२३२॥ अतो नियतिकालादिवैचित्र्यानुविधायिनः । अनुग्रहस्तु यः सो ̕यं स्वस्वरूपे विकस्वरे ॥२३३॥ ज्ञप्त्यात्मेति कथं कर्मनियत्यादि प्रतीक्षते / कर्मकालनियत्यादि यतः सङ्कोचजीवितम् ॥२३४॥ सङ्कोचहानिरूपे ̕स्मिन्कथं हेतुरनुग्रहे । अनुग्रहश्च क्रमिकस्तीव्रश्चेति विभिद्यते ॥२३५॥ प्राक् चैष विस्तरात्प्रोक्त इति किं पुनरुक्तिभिः । तेन दीक्षाशिवज्ञानदग्धसङ्कोचबन्धनः ॥२३६॥ देहान्ते शिव एवेति नास्य देहान्तरस्थितिः । येऽपि तत्त्वावतीर्णानां शंकराज्ञानुवर्तिनाम् ॥२३७॥ स्वयम्भूमुनिदेवर्षिमनुजादिभुवां गृहे । मृतास्ते तत्पुरं प्राप्य पुरेशैर्दीक्षिताः क्रमात् ॥२३८॥ मर्त्येऽवतीर्य वा नो वा शिवं यान्त्यपुनर्भवाः । तत्र स्वयम्भुवो द्वेधा के ̕प्यनुग्रहतत्पराः ॥२३९॥ केऽपि स्वकृत्यायातांशस्थानमात्रोपसेविनः । येऽनुग्रहार्थमाज्ञप्तास्तेषु यो म्रियते नरः ॥२४०॥ सोऽनुग्रहं स्फुटं याति विना मर्त्यावतारतः । यस्तु स्वकार्यं कुर्वाणस्तत्स्थानं नांशतस्त्यजेत् ॥२४१॥ यथा गौरी तपस्यन्ती कश्मीरेषु गुहागता । तत्रैव वा यथा ध्यानोड्डारे नरहरिर्विभुः ॥२४२॥ वितस्तां नयतो दैत्यांस्त्रासयन्दृप्त उत्थितः । सालिग्रामे यथा विष्णुः शिवो वा स्वोपभोगिनः ॥२४३॥ तपस्यन्तौ बदर्यां च नरनारायणौ तथा । इत्येवमादयो देवाः स्वकृत्यांशस्थितास्तथा ॥२४४॥ आराधिताः स्वोचितं तच्छीघ्रं विदधते फलम् । स्वकृत्यांशस्थितानां च धाम्नि येऽन्तं व्रजन्ति ते ॥२४५॥ तत्र भोगांस्तथा भुक्त्वा मर्त्येष्ववतरन्त्यपि । मर्त्यावतीर्णास्ते तत्तदंशकास्तन्मयाः पुनः ॥२४६॥ तद्दीक्षाज्ञानचर्यादिक्रमाद्यान्ति शिवात्मताम् । स्थावराद्यास्तिर्यगन्ताः पशवो ̕स्मिन्द्वये मृताः ॥२४७॥ स्वकर्मसंस्क्रियावेधात्तल्लोके चित्रताजुषः । पुंसां च पशुमात्राणां सालोक्यमविवेकतः ॥२४८॥ अविवेकस्तद्विशेषानुन्मेषान्मौढ्यतस्तथा । स्थावराद्यास्तथाभावमुत्तरोत्तरतां च वा ॥२४९॥ प्रपद्यन्ते न ते साक्षाद्रुद्रतां तां क्रमात्पुनः । हंसकारण्डवाकीर्णे नानातरुकुलाकुले ॥२५०॥ इत्येतदागमेषूक्तं तत एव पुरे पुरे । क्षेत्रमानं ब्रुवे श्रीमत्सर्वज्ञानादिषूदितम् ॥२५१॥ लिङ्गाद्धस्तशतं क्षेत्रमाचार्यस्थापिते सति । स्वयम्भूते सहस्रं तु तदर्धमृषियोजिते ॥२५२॥ तत्त्ववित्स्थापिते लिङ्गे स्वयम्भूसदृशं फलम् । अतत्त्वविद्यदाचार्यो लिङ्गं स्थापयते तदा ॥२५३॥ पुनर्विधिर्भवेद्दोषो ह्यन्यथोभयदूषकः । अहमन्यः परात्मान्यः शिवोऽन्य इति चेन्मतिः ॥२५४॥ न मोचयेन्न मुक्तश्च सर्वमात्ममयं यतः । तस्मात्तत्त्वविदा यद्यत्स्थापितं लिङ्गमुत्तमम् ॥२५५॥ तदेवायतनत्वेन संश्रयेद्भुक्तिमुक्तये । उक्तं श्रीरत्नमालायां ज्ञात्वा कालमुपस्थितम् ॥२५६॥ मोक्षार्थी न भयं गच्छेत्त्यजेद्देहमशङ्कितः । तीर्थायतनपुण्येषु कालं वा वञ्चयेत्प्रिये ॥२५७॥ अयोगिनामयं पन्था योगी योगेन वञ्चयेत् । वञ्चने त्वसमर्थः सन् क्षेत्रमायतनं व्रजेत् ॥२५८॥ तीर्थे समाश्रयात्तस्य वञ्चनं तु विजायते । अनेन च धराद्येषु तत्त्वेष्वभ्यासयोगतः ॥२५९॥ तावत्सिद्धिजुषोऽप्युक्ता मुक्त्यै क्षेत्रोपयोगिता । सम्यग्ज्ञानिनि वृत्तान्तः पुरस्तात्तूपदेक्ष्यते ॥२६०॥ पशूनामेष वृत्तान्तो ये तु तत्तत्त्वदीक्षिताः । ते तदीशसमीपत्वं यान्ति स्वौचित्ययोगतः ॥२६१॥ योग्यतावशसंजाता यस्य यत्रैव वासना । स तत्रैव नियोक्तव्यः पुरेशाच्चोर्ध्वशुद्धिभाक् ॥२६२॥ इति श्रीपूर्वकथितं श्रीमत्स्वायम्भुवे ̕पिच । यो यत्राभिलषेद्भोगान्स तत्रैव नियोजितः ॥२६३॥ सिद्धिभाङ्मन्त्रसामर्थ्यादित्याद्यन्यत्र वर्णितम् । ये तु तत्तत्त्वविज्ञानमन्त्रचर्यादिवर्तिनः ॥२६४॥ मृतास्ते तत्र तद्रुद्रसयुक्त्वं यान्ति कोविदाः । तेषां सयुक्त्वं यातानामपि संस्कारतो निजात् ॥२६५॥ तथा तथा विचित्रः स्यादवतारस्तदंशतः । सिद्धान्तादौ पुराणेषु तथाच श्रूयते बहु ॥२६६॥ तुल्ये रुद्रावतारत्वे चित्रत्वं कर्मभोगयोः । अनेकशक्तिखचितं यतो भावस्य यद्वपुः ॥२६७॥ शक्तिभ्यो ̕र्थान्तरं नैष तत्समूहादृते भवेत् । तेन शक्तिसमूहाख्यात् तस्माद्रुद्राद्यदंशतः ॥२६८॥ कृत्यं तदुचितं सिद्ध्येत् सोंऽशोऽवतरति स्फुटम् । ये चाधरप्राप्तदीक्षास्तदास्थानुज्झिताः परे ॥२६९॥ तत्त्वे मृताः काष्ठवत्तेऽधरेऽप्युत्कर्षभागिनः । ये तूज्झिततदुत्कर्षास्ते तदुत्तरभागिनः ॥२७०॥ येऽप्यूर्ध्वतत्त्वदीक्षास्ते विना तावद्विवेकतः । प्राप्ताधरान्ता अपि तद्दीक्षाफलसुभागिनः ॥२७१॥ अत्यक्तास्था हि ते तत्र दीक्षायामपि शास्त्रितात् । विना विवेकादास्थां ते श्रिता लोकप्रसिद्धितः ॥२७२॥ पशुमात्रस्य सालोक्यं सामीप्यं दीक्षितस्य तु । तत्परस्य तु सायुज्यमित्युक्तं परमेशिना ॥२७३॥ यस्तूर्ध्वशास्त्रगस्तत्र त्यक्तास्थः संशयेन सः । व्रजन्नायतनं नैव फलं किञ्चित्समश्नुते ॥२७४॥ उक्तं तद्विषयं चैतद्देवदेवेन यद्वृथा । दीक्षा ज्ञानं तथा तीर्थं तस्येत्यादि सविस्तरम् ॥२७५॥ यस्तु तावदयोग्यो ̕पि तथास्ते स शिवालये । पश्चादास्थानिबन्धेन तावदेव फलं भजेत् ॥२७६॥ नदीनगह्रदप्रायं यच्च पुण्यं न तन्मृतौ । उत्कृष्टं तन्मृतानां तु स्वर्गभोगोपभोगिता ॥२७७॥ ये पुनः प्राप्तविज्ञानविवेका मरणान्तिके । अधरायतनेष्वास्थां श्रितास्तेऽत्र तिरोहिताः ॥२७८॥ तज्ज्ञानदूषणोक्तं यत्तेषां स्यात्किल पातकम् । तत्तत्पुरेशदीक्षादिक्रमान्नश्येदिति स्थितिः ॥२७९॥ दीक्षायतनविज्ञानदूषिणो ये तु चेतसा । आचरन्ति च तत्तेऽत्र सर्वे निरयगामिनः ॥२८०॥ ज्ञानायतनदीक्षादावास्थाबन्धपरिच्युतिः । व्यापारव्याहृतैर्ज्ञेया तान्यपि द्विविधानि च ॥२८१॥ यानि जातुचिदप्येव स्वास्थ्ये नोदमिषन्पुनः । अस्वास्थ्ये धातुदोषोत्थान्येव तद्भोगमात्रकम् ॥२८२॥ धातुदोषाच्च संसारसंस्कारास्ते प्रबोधिताः । छिद्रगा अपि भूयिष्ठज्ञानदग्धा न रोहिणः ॥२८३॥ ये तु कैवल्यभागीयाः स्वास्थ्येऽनुन्मिषिताः सदा । अस्वास्थ्ये चोन्मिषन्त्येते संस्काराः शक्तिपाततः ॥२८४॥ यतः सांसारिकाः पूर्वगाढाभ्यासोपसंस्कृताः । इत्यूचे भुजगाधीशस्तच्छिद्रेष्विति सूत्रतः ॥२८५॥ ये तु कैवल्यभागीयाः प्रत्ययास्ते न जातुचित् । अभ्यस्ताः संसृतेर्भावात्तेनैते शक्तिपाततः ॥२८६॥ व्यापारव्याहृतैस्तेन धातुदोषप्रकोपितैः । अप्राप्तनिश्चयामर्शैः सुप्तमत्तोपमानकैः ॥२८७॥ विपरीतैरपि ज्ञानदीक्षागुर्वादिदूषकैः । तिरोभावो न विज्ञेयो हृदये रूढ्यभावतः ॥२८८॥ अत एव प्रबुद्धो ̕पि कर्मोत्थान्भोगरूपिणः । यमकिङ्करसर्पादिप्रत्ययान्देहगो भजेत् ॥२८९॥ नैतावता न मुक्तो ̕सौ मृतिर्भोगो हि जन्मवत् । स्थितिवच्च ततो दुःखसुखाभ्यां मरणं द्विधा ॥२९०॥ अतो यथा प्रबुद्धस्य सुखदुःखविचित्रताः । स्थितौ न घ्नन्ति मुक्तत्वं मरणेऽपि तथैव ताः ॥२९१॥ ये पुनर्योगिनस्तेऽपि यस्मिंस्तत्त्वे सुभाविताः । चित्तं निवेशयन्त्येव तत्तत्त्वं यान्त्यशङ्किताः ॥२९२॥ श्रीस्वच्छन्दे ततः प्रोक्तं गन्धधारणया मृताः । इत्यादि मालिनीशास्त्रे धारणानां तथा फलम् ॥२९३॥ एतेषां मरणाभिख्यो भोगो नास्ति तु ये तनुम् । धारणाभिस्त्यजन्त्याशु परदेहप्रवेशवत् ॥२९४॥ एतावान्मृतिभोगो हि मर्मच्छिन्मूढताक्षगा । ध्वान्ताबिलत्वं मनसि तच्चैतेषु न विद्यते ॥२९५॥ तथाहि मानसं यत्नं तावत्समधितिष्ठति । अहंरूढ्या परे देहे यावत्स्याद्बुद्धिसंचरः ॥२९६॥ प्राणचक्रं तदायत्तमपि संचरते पथा । तेनैवातः प्रबुद्ध्येत परदेहेऽक्षचक्रकम् ॥२९७॥ मक्षिका मक्षिकाराजं यथोत्थितमनूत्थिताः । स्थितं चानुविशन्त्येवं चित्तं सर्वाक्षवृत्तयः ॥२९८॥ अतोऽस्य परदेहादिसंचारे नास्ति मेलनम् । अक्षाणां मध्यगं सूक्ष्मं स्यादेतद्देहवत्पुनः ॥२९९॥ एवं परशरीरादिचारिणामिव योगिनाम् । तत्तत्तत्त्वशरीरान्तश्चारिणां नास्ति मूढता ॥३००॥ ते चापि द्विविधा ज्ञेया लौकिका दीक्षितास्तथा । पूर्वे शिवाः स्युः क्रमशः परे तद्भोगमात्रतः ॥३०१॥ दीक्षाप्यूर्ध्वाधरानेकभेदयोजनिकावशात् । भिद्यमाना योगिनां स्याद्विचित्रफलदायिनी ॥३०२॥ ये तु विज्ञानिनस्तेऽत्र द्वेधा कम्प्रेतरत्वतः । तत्र ये कम्प्रविज्ञानास्ते देहान्तेद् शिवाः स्फुटम् ॥३०३॥ यतो विज्ञानमेतेषामुत्पन्नं नच सुस्फुटम् । विकल्पान्तरयोगेन नचाप्युन्मूलितात्मकम् ॥३०४॥ अतो देहे प्रमादोत्थो विकल्पो देहपाततः । नश्येदवश्यं तच्चापि बुध्यते ज्ञानमुत्तमम् ॥३०५॥ संस्कारकल्पनातिष्ठदध्वस्तीकृतमन्तरा । प्राप्तपाकं संवरीतुरपाये भासते हि तत् ॥३०६॥ ये तु स्वभ्यस्तविज्ञानमयाः शिवमयाः सदा । जीवन्मुक्ता हि ते नैषां मृतौ कापि विचारणा ॥३०७॥ यथाहि जीवन्मुक्तानां स्थितौ नास्ति विचारणा । सुखिदुःखिविमूढत्वे मृतावपि तथा न सा ॥३०८॥ श्रीरत्नमालाशास्त्रे तदुवाच परमेश्वरः । स्वशास्त्रे चाप्यहीशानो विश्वाधारधुरन्धरः ॥३०९॥ रथ्यान्तरे मूत्रपुरीषमध्ये चण्डालगेहे निरये श्मशाने । सचिन्तको वा गतचिन्तको वा ज्ञानी विमोक्षं लभते ̕पि चान्ते ॥३१०॥ अपिचेति ध्वनिर्जीवन्मुक्ततामस्य भाषते । सचिन्ताचिन्तकत्वोक्तिरेतावत्संभवस्थितिम् ॥३११॥ तीर्थे श्वपचगृहे वा नष्टस्मृतिरपि परित्यजेद्देहम् । ज्ञानसमकालमुक्तः कैवल्यं याति हतशोकः ॥३१२॥ अनन्तकारिका चैषा प्राहेदं बन्धकं किल । सुकृतं दुष्कृतं चास्य शङ्क्यं तच्चास्य नो भवेत् ॥३१३॥ अपिशब्दादलुप्तस्मृत्या वा संभाव्यते किल । मृतिर्नष्टस्मृतेरेव मृतेः प्राक् सास्तु किं तया ॥३१४॥ लिङ्च संभावनायां स्यादियत्संभाव्यते किल । सच कालध्वनिः प्राह मृतेर्मुक्तावहेतुताम् ॥३१५॥ कैवल्यमिति चाशङ्कापदं याप्यभवत्तनुः । भेदप्रदत्वेनैषापि ध्वस्ता तेन विशोकता ॥३१६॥ परदेहादिसंबन्धो यथा नास्य विभेदकः । तथा स्वदेहसंबन्धो जीवन्मुक्तस्य यद्यपि ॥३१७॥ अतश्च न विशेषो ̕स्य विश्वाकृतिनिराकृतेः । शिवाभिन्नस्य देहे वा तदभावेऽपि वा किल ॥३१८॥ तथापि प्राच्यतद्भेदसंस्काराशङ्कनस्थितेः । अधुनोक्तं केवलत्वं यद्वा मात्रन्तराश्रयात् ॥३१९॥ तान्येनं न विदुर्भिन्नं तैः स मुक्तो ̕भिधीयते । श्रीमत्त्रैशिरसेऽप्युक्तं सूर्येन्दुपुटवर्जिते ॥३२०॥ जुगुप्साभावभङ्गस्थे सर्वतः स्तम्भवत्स्थिते । सर्वव्यापत्तिरहिते प्रमाणप्रत्ययातिगे ॥३२१॥ तस्मिन्बोधान्तरे लीनः कर्मकर्ताप्यनञ्जनः । प्रधानं घट आकाश आत्मा मष्टे घटेऽपि खम् ॥३२२॥ न नश्येत्तद्वदेवासावात्मा शिवमयो भवेत् । स्वतन्त्रो ̕वस्थितो ज्ञानी प्रसरेत्सर्ववस्तुषु ॥३२३॥ तस्य भावो नचाभावः संस्थानं नच कल्पना । एतदेवान्तरागूर्य गुरुर्गीतास्वभाषत ॥३२४॥ यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजत्यन्ते कलेवरम् । तं तमेवैति कौन्तेय सदा तद्भावभावितः ॥३२५॥ तस्मात्सर्वेषु कालेषु मामनुस्मर युध्य च । यदा सत्त्वे विवृद्धे तु प्रलीनस्त्वूर्ध्वगस्तदा ॥३२६॥ क्रमाद्रजस्तमोलीनः कर्मयोनिविमूढगः । तत्रेन्द्रियाणां संमोहश्वासायासपरीतता ॥३२७॥ इत्यादिमृतिभोगोऽयं देहे न त्यजनं तनोः । यस्त्वसौ क्षण एवैकश्चरमः प्राणनात्मकः ॥३२८॥ यदनन्तरमेवैष देहः स्यात्काष्ठकुड्यवत् । सा देहत्यागकालांशकला देहवियोगिनी ॥३२९॥ तत एव हि तद्देहसुखदुःखादिकोज्झिता । तस्यां यदेव स्मरति प्राक्संस्कारप्रबोधतः ॥३३०॥ अदृष्टाभ्यासभूयस्त्वशक्तिपातादिहेतुकात् । तदेव रूपमभ्येति सुखिदुःखिविमूढकम् ॥३३१॥ यद्वा निःसुखदुःखादि यदि वानन्दरूपकम् । कस्मादेति तदेवैष यतः स्मरति संविदि ॥३३२॥ प्राक् प्रस्फुरेद्यदधिकं देहोऽसौ चिदधिष्ठितेः । यदेव प्रागधिष्ठानं चिता तादात्म्यवृत्तितः ॥३३३॥ सैवात्र लीनता प्रोक्ता सत्त्वे रजसि तामसे । नीलपीतादिके ज्ञेये यतः प्राक्कल्पितां तनुम् ॥३३४॥ अधिष्ठायैव संवित्तिरधिष्ठानं करोत्यलम् । अतो ̕धिष्ठेयमात्रस्य शरीरत्वेऽपि कुड्यतः ॥३३५॥ देहस्यास्ति विशेषो यत्सर्वाधिष्ठेयपूर्वता । तादात्म्यवृत्तिरन्येषां तन्न सत्यपि वेद्यते ॥३३६॥ वेद्यानां किन्तु देहस्य नित्याव्यभिचरित्वतः । सा च तस्यैव देहस्य पूर्वमृत्यन्तजन्मना ॥३३७॥ स्मृत्या प्राच्यानुभवनकृतसंस्कारचित्रया । युक्त्यानयास्मत्सन्तानगुरुणा कल्लटेन यत् ॥३३८॥ देहाविशेषे प्राणाख्यदार्ढ्यं हेतुरुदीरितम् । तद्युक्तमन्यथा प्राणदार्ढ्ये को हेतुरेकतः ॥३३९॥ देहत्वस्याविशेषे ̕पीत्येष प्रश्नो न शाम्यति । स्मरन्निति शता हेतौ तद्रूपं प्रतिपद्यते ॥३४०॥ प्राक् स्मर्यते यतो देहः प्राक्चिताधिष्ठितः स्फुरन् । अतः स्मरणमन्त्यं यत्तदसर्वज्ञमातृषु ॥३४१॥ न जातु गोचरो यस्माद्देहान्तरविनिश्चयः । यत्तु बन्धुप्रियापुत्रपानादिस्मरणं स्फुटम् ॥३४२॥ न तद्देहान्तरासङ्गि न तदन्त्यं यतो भवेत् । कस्यापि तु शरीरान्ते वासना या प्रभोत्स्यते ॥३४३॥ देहसत्त्वे तदौचित्याज्जायेतानुभवः स्फुटः । यथा पुराणे कथितं मृगपोतकतृष्णया ॥३४४॥ मुनिः को ̕पि मृगीभावमभ्युवाहाधिवासितः । तत्र सोऽनुभवो हेतुर्न जन्मान्तरसूतये ॥३४५॥ तस्यैतद्वासना हेतुः काकतालीयवत् स तु । ननु कस्मात्तदेवैष स्मरति इत्याह यत्सदा ॥३४६॥ तद्भावभावितस्तेन तदेवैष स्मरत्यलम् । एवमस्मि भविष्यामीत्येष तद्भाव उच्यते ॥३४७॥ भविष्यतो हि भवनं भाव्यते न सतः क्वचित् । क्रमात्स्फुटत्वकरणं भावनं परिकीर्त्यते ॥३४८॥ स्फुटस्य चानुभवनं न भावनमिदं स्फुटम् । तदहर्जातबालस्य पशोः कीटस्य वा तरोः ॥३४९॥ मूढत्वेऽपि तदानीं प्राग्भावना ह्यभवत्स्फुटा । सा तन्मूढशरीरान्ते संस्कारप्रतिबोधनात् ॥३५०॥ स्मृतिद्वारेण तद्देहवैचित्र्यफलदायिनी । देशादिव्यवधाने ̕पि वासनानामुदीरितात् ॥३५१॥ आनन्तर्यैकरूपत्वात्स्मृतिसंस्कारयोरतः । तथानुभवनारूढ्या स्फुटस्यापि तु भाविता ॥३५२॥ भाव्यमाना न किं सूते तत्सन्तानसदृग्वपुः । तत्तादृक्तादृशैर्बन्धुपुत्रमित्रादिभिः सह ॥३५३॥ भासते ̕पि परे लोके स्वप्नवद्वासनाक्रमात् । ननु मात्रन्तरैर्बन्धुपुत्राद्यैस्तत्तथा न किम् ॥३५४॥ वेद्यते क इदं प्राह स तावद्वेद वेद्यताम् । व्यापारव्याहृतिव्रातवेद्ये मात्रन्तरव्रजे ॥३५५॥ स्वप्ने नास्ति स इत्येषा वाक्प्रमाणविवर्जिता । य एवैते तु दृश्यन्ते जाग्रत्येते मयेक्षिताः ॥३५६॥ स्वप्न इत्यस्तु मिथ्यैतत्तत्प्रमातृवचोबलात् । यानपश्यमहं स्वप्ने प्रमातॄंस्ते न केचन ॥३५७॥ न शोचन्ति न चेक्षन्ते मामित्यत्रास्ति का प्रमा । यतः सर्वानुमानानां स्वसंवेदननिष्ठितौ ॥३५८॥ प्रमात्रन्तरसद्भावः संविन्निष्ठो न तद्गतः । घटादेरस्तिता संविन्निष्ठिता नतु तद्गता ॥३५९॥ तद्वन्मात्रन्तरे ̕प्येषा संविन्निष्ठा न तद्गता । तेन स्थितमिदं यद्यद्भाव्यते तत्तदेव हि ॥३६०॥ देहान्ते बुध्यते नो चेत् स्यादन्यादृक्प्रबोधनम् । तथाह्यन्त्यक्षणे ब्रह्मविद्याकर्णनसंस्कृतः ॥३६१॥ मुच्यते जन्तुरित्युक्तं प्राक्संस्कारबलत्वतः । निपाताभ्यामन्तशब्दात्स्मरणाच्छतुरन्त्यतः ॥३६२॥ पादाच्च निखिलादर्धश्लोकाच्च समनन्तरात् । लीनशब्दाच्च सर्वं तदुक्तमर्थसतत्त्वकम् ॥३६३॥ अज्ञात्वैतत्तु सर्वे ̕पि कुशकाशावलम्बिनः । यत्तदोर्व्यत्ययं केचित्केचिदन्यादृशं क्रमम् ॥३६४॥ भिन्नक्रमौ निपातौ च त्यजतीति च सप्तमीम् । व्याचक्षते तच्च सर्वं नोपयोग्युक्तयोजने ॥३६५॥ नच तद्दर्शितं मिथ्या स्वान्तसम्मोहदायकम् । तदित्थंप्रायणस्यैतत्तत्त्वं श्रीशम्भुनाथतः ॥३६६॥ अधिगम्योदितं तेन मृत्योर्भीतिर्विनश्यति । विदितमृतिसतत्त्वाः संविदम्भोनिधानादचलहृदयवीर्याकर्षनिष्पीडनोत्थम् । अमृतमिति निगीर्णे कालकूटेऽत्र देवा यदि पिवथ तदानीं निश्चितं वः शिवत्वम् ॥३६७॥ उत्सवोऽपि हि यः कश्चिल्लौकिकः सोऽपि संमदम् । संविदब्धितरङ्गाभं सूते तदपि पर्ववत् ॥३६८॥ एतेन च विपद्ध्वंसप्रमोदादिषु पर्वता । व्याख्याता तेन तत्रापि विशेषाद्देवतार्चनम् ॥३६९॥ पुरक्षोभाद्यद्भुतं यत्तत्स्वातन्त्र्ये स्वसंविदः । दार्ढ्यदायीति तल्लाभदिने वैशेषिकार्चनम् ॥३७०॥ योगिनीमेलको द्वेधा हठतः प्रियतस्तथा । प्राच्ये च्छिद्राणि संरक्षेत्कामचारित्वमुत्तरे ॥३७१॥ स च द्वयोऽपि मन्त्रोद्धृत्प्रसङ्गे दर्शयिष्यते । योगिनीमेलकाच्चैषोऽवश्यं ज्ञानं प्रपद्यते ॥३७२॥ तेन तत्पर्व तद्वच्च स्वसन्तानादिमेलनम् । संवित्सर्वात्मिका देहभेदाद्या सङ्कुचेत्तु सा ॥३७३॥ मेलकेऽन्योन्यसङ्घट्टप्रतिबिम्बाद्विकस्वरा । उच्छलन्निजरश्म्योघः संवित्सु प्रतिबिम्बितः ॥३७४॥ बहुदर्पणवद्दीप्तः सर्वायेताप्ययत्नतः । अत एव गीतगीतप्रभृतौ बहुपर्षदि ॥३७५॥ यः सर्वतन्मयीभावे ह्लादो नत्वेककस्य सः । आनन्दनिर्भरा संवित्प्रत्येकं सा तथैकताम् ॥३७६॥ नृत्तादौ विषये प्राप्ता पूर्णानन्दत्वमश्नुते । ईर्ष्यासूयादिसङ्कोचकारणाभावतोऽत्र सा ॥३७७॥ विकस्वरा निष्प्रतिघं संविदानन्दयोगिनी । अतन्मये तु कस्मिंश्चित्तत्रस्थे प्रतिहन्यते ॥३७८॥ स्थपुटस्पर्शवत्संविद्विजातीयतया स्थिते । अतश्चक्रार्चनाद्येषु विजातीयमतन्मयम् ॥३७९॥ नैव प्रवेशयेत्संवित्सङ्कोचननिबन्धनम् । यावन्त्येव शरीराणि स्वाङ्गवत्स्युः सुनिर्भराम् ॥३८०॥ एकां संविदमाविश्य चक्रे तावन्ति पूजयेत् । प्रविष्टश्चेत्प्रमादेन सङ्कोचं न व्रजेत्ततः ॥३८१॥ प्रस्तुतं स्वसमाचारं तेन साकं समाचरेत् । स त्वनुग्रहशक्त्या चेद्विद्धस्तत्तन्मयीभवेत् ॥३८२॥ वामाविद्धस्तु तन्निन्देत्पश्चात्तं घातयेदपि । श्रीमत्पिचुमते चोक्तमादौ यत्नेन रक्षयेत् ॥३८३॥ प्रवेशं संपविष्टस्य न विचारं तु कारयेत् । लोकाचारस्थितो यस्तु प्रविष्टे तादृशे तु सः ॥३८४॥ अकृत्वा तं समाचारं पुनश्चक्रं प्रपूजयेत् । अथ वच्मि गुरोः शास्त्रव्याख्याक्रममुदाहृतम् ॥३८५॥ देव्यायामलशास्त्रादौ तुहिनाभीशुमौलिना । कल्पवित्तत्समूहज्ञः शास्त्रवित्संहितार्थवित् ॥३८६॥ सर्वशास्त्रार्थविच्चेति गुरुर्भिन्नोऽपदिश्यते । यो यत्र शास्त्रे स्वभ्यस्तज्ञानो व्याख्यां चरेत्तु सः ॥३८७॥ नान्यथा तदभावश्चेत्सर्वथा सोऽप्यथाचरेत् । श्रीभैरवकुले चोक्तं कल्पादिज्ञत्वमीदृशम् ॥३८८॥ गुरोर्लक्षणमेतावत्संपूर्णज्ञानतैव या । तत्रापि यास्य चिद्वृत्तिकर्मिभित् साप्यवान्तरा ॥३८९॥ देव्यायामल उक्तं तद्द्वापञ्चाशाह्व आह्निके । देव एव गुरुत्वेन तिष्ठासुर्दशधा भवेत् ॥३९०॥ उच्छुष्मशवरचण्डगुमतङ्गघोरान्तकोग्रहलहलकाः । क्रोधी हुलुहुलुरेते दश गुरवः शिवमयाः पूर्वे ॥३९१॥ ते स्वांशचित्तवृत्तिक्रमेण पौरुषशरीरमास्थाय । अन्योन्यभिन्नसंवित्क्रिया अपि ज्ञानपरिपूर्णाः ॥३९२॥ सर्वे ̕लिमांसनिधुवनदीक्षार्चनशास्त्रसेवने निरताः । अभिमानशमक्रोधक्षमादिरवान्तरो भेदः ॥३९३॥ इत्थं विज्ञाय सदा शिष्यः सम्पूर्णशास्त्रबोद्धारम् । व्याख्यायै गुरुमभ्यर्थयेत पूजापुरःसरं मतिमान् ॥३९४॥ सोऽपि स्वशासनीये परशिष्ये ̕पिवापि तादृशं शास्त्रम् । श्रोतुं योग्ये कुर्याद्व्याख्यानं वैष्णवाद्यधरे ॥३९५॥ करुणारसपरिपूर्णो गुरुः पुनर्मर्मधामपरिवर्जम् । अधमेऽपि हि व्याकुर्यात्सम्भाव्य हि शक्तिपातवैचित्र्यम् ॥३९६॥ लिप्तायां भुवि पीठे चतुरस्रे पङ्कजत्रयं कजगे । कुर्याद्विद्यापीठं स्याद्रसवह्न्यङ्गुलं त्वेतत् ॥३९७॥ मध्ये वागीशानीं दक्षोत्तरयोर्गुरून्गणेशं च । अधरे कजे च कल्पेश्वरं प्रपूज्यार्घपुष्पतर्पणकैः ॥३९८॥ सामान्यविधिनियुक्तार्घपात्रयोगेन चक्रमथ सम्यक् । सन्तर्प्य व्याख्यानं कुर्यात्सम्बन्धपूर्वकं मतिमान् ॥३९९॥ सूत्रपदवाक्यपटलग्रन्थक्रमयोजनेन सम्बन्धात् । अव्याहतपूर्वापरमुपवृह्य नयेत वाक्यानि ॥४००॥ मण्डूकप्लवसिंहावलोकनाद्यैर्यथायथं न्यायैः । अविहतपूर्वापरकं शास्त्रार्थं योजयेदसङ्कीर्णम् ॥४०१॥ तन्त्रावर्तनबाधप्रसङ्गतर्कादिभिश्च सन्न्यायैः । वस्तु वदेद्वाक्यज्ञो वस्त्वन्तरतो विविक्ततां विदधत् ॥४०२॥ यद्यद्व्याहृतिपदवीमायाति तदेव दृढतरैर्न्यायैः । बलवत्कुर्याद्दूष्यं यद्यप्यग्रे भविष्यत्स्यात् ॥४०३॥ दृढरचितपूर्वपक्षप्रोद्धरणपथेन वस्तु यद्वाच्यम् । शिष्यमतावारोहति तदाशु संशयविपर्ययैर्विकलम् ॥४०४॥ भाषा न्यायो वादो लयः क्रमो यद्यदेति शिष्यस्य । सम्बोधोपायत्वं तथैव गुरुराश्रयेद्व्याख्याम् ॥४०५॥ वाच्यं वस्तु समाप्य प्रतर्पणं पूजनं भवेच्चक्रे । पुनरपरं वस्तु वदेत्पटलादूर्ध्वं तु नो जल्पेत् ॥४०६॥ व्याख्यान्ते क्षमयित्वा विसृज्य सर्वं क्षिपेदगाधजले । शास्त्रादिमध्यनिधने विशेषतः पूजनं कुर्यात् ॥४०७॥ विशेषपूजनं कुर्यात्समयेभ्यश्च निष्कृतौ । अविकल्पमतेर्न स्युः प्रायश्चित्तानि यद्यपि ॥४०८॥ तथाप्यतत्त्वविद्वर्गानुग्रहाय तथा चरेत् । श्रीपिचौ च स्मृतेरेव पापघ्नत्वे कथं विभो ॥४०९॥ प्रायश्चित्तविधिः प्रोक्त इति देव्या प्रचोदिते । सत्यं स्मरणमेवेह सकृज्जप्तं विमोचयेत् ॥४१०॥ सर्वस्मात्कर्मणो जालात्स्मृतितत्त्वकलाविदः । तथापि स्थितिरक्षार्थं कर्तव्यश्चोदितो विधिः ॥४११॥ अतत्त्ववेदिनो ये हि चर्यामात्रैकनिष्ठिताः । तेषां दोलायिते चित्ते ज्ञानहानिः प्रजायते ॥४१२॥ तस्माद्विकल्परहितः संवृत्युपरतो यदि । शास्त्रचर्यासदायत्तैः सङ्करं तद्विवर्जयेत् ॥४१३॥ सङ्करं वा समन्विच्छेत्प्रायश्चित्तं समाचरेत् । यथा तेषां न शास्त्रार्थे दोलारूढा मतिर्भवेत् ॥४१४॥ यत्स्वयं शिवहस्ताख्ये विधौ संचोदितं पुरा । शतं जप्त्वास्य चास्त्रस्य मुच्यते स्त्रीवधादृते ॥४१५॥ शक्तिनाशान्महादोषो नरकं शाश्वतं प्रिये । इति श्रीरत्नमालायां समयोल्लङ्घने कृते ॥४१६॥ कुलजानां समाख्याता निष्कृतिर्दुष्टकर्तरी । श्रीपूर्वे समयानां तु शोधनायोदितं यथा ॥४१७॥ मालिनी मातृका वापि जप्या लक्षत्रयान्तकम् । प्रतिष्ठितस्य पूरादेर्दर्शनेऽनधिकारिणा ॥४१८॥ प्रायश्चित्तं प्रकर्तव्यमिति श्रीब्रह्मयामले । ब्रह्मघ्नो गुरुतल्पस्थो वीरद्रव्यहरस्तथा ॥४१९॥ देवद्रव्यहृदाकारप्रहर्ता लिङ्गभेदकः । नित्यादिलोपकृद्भ्रष्टस्वकमात्रापरिच्छदः ॥४२०॥ शक्तिव्यङ्गत्वकृद्योगिज्ञानिहन्ता विलोपकः । नैमित्तिकानां लक्षादिक्रमाद्द्विद्विगुणं जपेत् ॥४२१॥ व्रतेन केनचिद्युक्तो मितभुग्ब्रह्मचर्यवान् । दूतीपरिग्रहेऽन्यत्र गतश्चेत्काममोहितः ॥४२२॥ लक्षजापं ततः कुर्यादित्युक्तं ब्रह्मयामले । दीक्षाभिषेकनैमित्तविध्यन्ते गुरुपूजनम् ॥४२३॥ अपरेद्युः सदा कार्यं सिद्धयोगीश्वरीमते । पूर्वोक्तलक्षणोपेतः कविस्त्रिकसतत्त्ववित् ॥४२४॥ स गुरुः सर्वदा ग्राह्यस्त्यक्त्वान्यं तत्स्थितं त्वपि । मण्डले स्वस्तिकं कृत्वा तत्र हैमादिकासनम् ॥४२५॥ कृत्वार्चयेत तत्रस्थमध्वानं सकलान्तकम् । ततो विज्ञपयेद्भक्त्या तदधिष्ठितये गुरुम् ॥४२६॥ स तत्र पूज्यः स्वैर्मन्त्रैः पुष्पधूपार्घविस्तरैः । समालम्भनसद्वस्त्रैर्नैवेद्यैस्तर्पणैः क्रमात् ॥४२७॥ आशान्तं पूजयित्वैनं दक्षिणाभिर्यजेच्छिशुः । सर्वस्वमस्मै संदद्यादात्मानमपि भावितः ॥४२८॥ अतोषयित्वा तु गुरुं दक्षिणाभिः समन्ततः । तत्त्वज्ञोऽप्यृणबन्धेन तेन यात्यधिकारिताम् ॥४२९॥ गुरुपूजामकुर्वाणः शतं जन्मानि जायते । अधिकारी ततो मुक्तिं यातीति स्कन्दयामले ॥४३०॥ तस्मादवश्यं दातव्या गुरवे दक्षिणा पुनः । पूर्वं हि यागाङ्गतया प्रोक्तं तत्तुष्टये त्विदम् ॥४३१॥ तज्जुष्टमथ तस्याज्ञां प्राप्याश्नीयात्स्वयं शिशुः । ततः प्रपूजयेच्चक्रं यथाविभवसम्भवम् ॥४३२॥ अकृत्वा गुरुयागं तु कृतमप्यकृतं यतः । तस्मात्प्रयत्नतः कार्यो गुरुयागो यथाबलम् ॥४३३॥ अतत्रस्थो ̕पि हि गुरुः पूज्यः संकल्प्य पूर्ववत् । तद्द्रव्यं देवताकृत्ये कुर्याद्भक्तजनेष्वथ ॥४३४॥ पर्वपवित्रप्रभृतिप्रभेदि नैमित्तिकं त्विदं कर्म ॥
|
|
|
