|
|
|
|
|
|
Tantraloka by Abhinavagupta
In Sanscrito:
CAP.1 - CAP.2 - CAP.3 - CAP.4 - CAP.5 - CAP.6 - CAP.7 - CAP.8 - CAP.9 - CAP.10 CAP.11 - CAP.12 - CAP.13 - CAP.14 - CAP.15 - CAP.16 - CAP.17 - CAP.18 - CAP.19 - CAP.20 CAP.21 - CAP.22 - CAP.23 - CAP.24 - CAP.25 - CAP.26 - CAP.27 - CAP.28 - CAP.29 - CAP.30 CAP.31 - CAP.32 - CAP.33 - CAP.34 - CAP.35 - CAP.36 - CAP.37 - Testo translitterato
TANTRALOKA SANSCRITO
अथ श्रीतन्त्रालोके चतुस्त्रिंशमाह्निकम्
उच्यतेऽथ स्वस्वरूपप्रवेशः क्रमसङ्गतः । यदेतद्बहुधा प्रोक्तमाणवं शिवताप्तये । तत्रान्तरन्तराविश्य विश्राम्येत्सविधे पदे ॥१॥ ततोऽप्याणवसंत्यागाच्छाक्तीं भूमिमुपाश्रयेत् । ततो ̕पि शाम्भवीमेवं तारतम्यक्रमात्स्फुटम् ॥२॥ इत्थं क्रमोदितविबोधमहामरीचिसंपूरितप्रसरभैरवभावभागी । अन्तेऽभ्युपायनिरपेक्षतयैव नित्यं स्वात्मानमाविशति गर्भितविश्वरूपम् ॥३॥ कथितोऽयं स्वस्वरूपप्रवेशः परमेष्ठिना ॥
अथ श्रीतन्त्रालोके पञ्चत्रिंशमाह्निकम्
अथोच्यते समस्तानां शास्त्राणामिह मेलनम् । इह तावत्सम स्तोऽयं व्यवहारः पुरातनः ॥१॥ प्रसिद्धिमनुसन्धाय सैव चागम उच्यते । अन्वयव्यतिरेकौ हि प्रसिद्धेरुपजीवकौ ॥२॥ स्वायत्तत्वे तयोर्व्यक्तिपूगे किं स्यात्तयोर्गतिः । प्रत्यक्षमपि नेत्रात्मदीपार्थादिविशेषजम् ॥३॥ अपेक्षते तत्र मूले प्रसिद्धिं तां तथात्मिकाम् । अभितःसंवृते जात एकाकी क्षुधितः शिशुः ॥४॥ किं करोतु किमादत्तां केन पश्यतु किं व्रजेत् । ननु वस्तुशताकीर्णे स्थानेऽप्यस्य यदेव हि ॥५॥ पश्यतो जिघ्रतो वापि स्पृशतः संप्रसीदति । चेतस्तदेवादाय द्राक् सोऽन्वयव्यतिरेकभाक् ॥६॥ हन्त चेतःप्रसादोऽपि योऽसावर्थविशेषगः । सोऽपि प्राग्वासनारूपविमर्शपरिकल्पितः ॥७॥ न प्रत्यक्षानुमानादिबाह्यमानप्रसादजः । प्राग्वासनोपजीव्येतत् प्रतिभामात्रमेव न ॥८॥ न मृदभ्यवहारेच्छा पुंसो बालस्य जायते । प्राग्वासनोपजीवी चेद्विमर्शः सा च वासना ॥९॥ प्राच्या चेदागता सेयं प्रसिद्धिः पौर्वकालिकी । नच चेतःप्रसत्त्यैव सर्वो व्यवहृतिक्रमः ॥१०॥ मूलं प्रसिद्धिस्तन्मानं सर्वत्रैवेति गृह्यताम् । पूर्वपूर्वोपजीवित्वमार्गणे सा क्वचित्स्वयम् ॥११॥ सर्वज्ञरूपे ह्येकस्मिन्निःशङ्कं भासत पुरा । व्यवहारो हि नैकत्र समस्तः कोऽपि मातरि ॥१२॥ तेनासर्वज्ञपूर्वत्वमात्रेणैषा न सिद्ध्यति । बहुसर्वज्ञपूर्वत्वे न मानं चास्ति किंचन ॥१३॥ भोगापवर्गतद्धेतुप्रसिद्धिशतशोभितः । तद्विमर्शस्वभावोऽसौ भैरवः परमेश्वरः ॥१४॥ ततश्चांशांशिकायोगात्सा प्रसिद्धिः परम्पराम् । शास्त्रं वाश्रित्य वितता लोकान्संव्यवहारयेत् ॥१५॥ तयैवाशैशवात्सर्वे व्यवहारधराजुषः । सन्तः समुपजीवन्ति शैवमेवाद्यमागमम् ॥१६॥ अपूर्णास्तु परे तेन न मोक्षफलभागिनः । उपजीवन्ति यावत्तु तावत्तत्फलभागिनः ॥१७॥ बाल्यापाये ̕पि यद्भोक्तुमन्नमेष प्रवर्तते । तत्प्रसिद्ध्यैव नाध्यक्षान्नानुमानादसम्भवात् ॥१८॥ नच काप्यत्र दोषाशाशङ्कायाश्च निवृत्तितः । प्रसिद्धिश्चाविगानोत्था प्रतीतिः शब्दनात्मिका ॥१९॥ मातुः स्वभावो यत्तस्यां शङ्कते नैष जातुचित् । स्वकृतत्ववशादेव सर्ववित्स हि शङ्करः ॥२०॥ यावत्तु शिवता नास्य तावत्स्वात्मानुसारिणीम् । तावतीमेव तामेष प्रसिद्धिं नाभिशङ्कते ॥२१॥ अन्यस्यामभिशङ्की स्याद्भूयस्तां बहु मन्यते । एवं भाविशिवत्वोऽमूं प्रसिद्धिं मन्यते ध्रुवम् ॥२२॥ एक एवागमश्चायं विभुना सर्वदर्शिना । दर्शितो यः प्रवृत्ते च निवृत्ते च पथि स्थितः ॥२३॥ धर्मार्थकाममोक्षेषु पूर्णापूर्णादिभेदतः । विचित्रेषु फलेष्वेक उपायः शाम्भवागमः ॥२४॥ तस्मिन्विषयवैविक्त्याद्विचित्रफलदायिनि । चित्रोपायोपदेशो ̕पि न विरोधावहो भवेत् ॥२५॥ लौकिकं वैदिकं साङ्ख्यं योगादि पाञ्चरात्रकम् । बौद्धार्हतन्यायशास्त्रं पदार्थक्रमतन्त्रणम् ॥२६॥ सिद्धान्ततन्त्रशाक्तादि सर्वं ब्रह्मोद्भवं यतः । श्रीस्वच्छन्दादिषु प्रोक्तं सद्योजातादिभेदतः ॥२७॥ यथैकत्रापि वेदादौ तत्तदाश्रमगामिनः । संस्कारान्तरमत्रापि तथा लिङ्गोद्धृतादिकम् ॥२८॥ यथाच तत्र पूर्वस्मिन्नाश्रमे नोत्तराश्रमात् । फलमेति तथा पाञ्चरात्रादौ न शिवात्मताम् ॥२९॥ एक एवागमस्तस्मात्तत्र लौकिकशास्त्रतः । प्रभृत्यावैष्णवाद्बौद्धाच्छैवात्सर्वं हि निष्ठितम् ॥३०॥ तस्य यत्तत् परं प्राप्यं धाम तत् त्रिकशब्दितम् । सर्वाविभेदानुच्छेदात् तदेव कुलमुच्यते ॥३१॥ यथोर्ध्वाधरताभाक्सु देहाङ्गेषु विभेदिषु । एकं प्राणितमेवं स्यात् त्रिकं सर्वेषु शास्त्रतः ॥३२॥ श्रीमत्कालीकुले चोक्तं पञ्चस्रोतोविवर्जितम् । दशाष्टादशभेदस्य सारमेतत्प्रकीर्तितम् ॥३३॥ पुष्पे गन्धस्तिले तैलं देहे जीवो जलेऽमृतम् । यथा तथैव शास्त्राणां कुलमन्तः प्रतिष्ठितम् ॥३४॥ तदेक एवागमोऽयं चित्रश्चित्रे ̕धिकारिणि । तथैव सा प्रसिद्धिर्हि स्वयूथ्यपरयूथ्यगा ॥३५॥ सांख्यं योगं पाञ्चरात्रं वेदांश्चैव न निन्दयेत् । यतः शिवोद्भवाः सर्व इति स्वच्छन्दशासने ॥३६॥ एकस्मादागमाच्चैते खण्डखण्डा व्यपोद्धृताः । लोके स्युरागमास्तैश्च जनो भ्राम्यति मोहितः ॥३७॥ अनेकागमपक्षे ̕पि वाच्या विषयभेदिता । अवश्यमूर्ध्वाधरतास्थित्या प्रामाण्यसिद्धये ॥३८॥ अन्यथा नैव कस्यापि प्रामाण्यं सिद्ध्यति ध्रुवम् । नित्यत्वमविसंवाद इति नो मानकारणम् ॥३९॥ अस्मिन्नंशे ̕प्यमुष्यैव प्रामाण्यं स्यात्तथोदितेः । अन्यथाव्याकृतौ कॢप्तावसत्यत्वे प्ररोचने ॥४०॥ अतिप्रसङ्ग सर्वस्याप्यागमस्यापबाधकः । अवश्योपेत्य इत्यस्मिन्मान आगमनामनि ॥४१॥ अवश्योपेत्यमेवैतच्छास्त्रनिष्ठानिरूपणम् । प्रधानेऽङ्गे कृतो यत्नः फलवान्वस्तुतो यतः ॥४२॥ अतो ̕स्मिन् यत्नवान् कोऽपि भवेच्छंभुप्रचोदितः । तत्र तत्र च शास्त्रेषु न्यरूप्यत महेशिना ॥४३॥ एतावत्यधिकारी यः स दुर्लभ इति स्फुटम् । इत्थं श्रीशम्भुनाथेन ममोक्तं शास्त्रमेलनम् ॥४४॥
अथ श्रीतन्त्रालोके षट्त्रिंशमाह्निकम्
आयातिरथ शास्त्रस्य कथ्यतेऽवसरागता । श्रीसिद्धादिविनिर्दिष्टा गुरुभिश्च निरूपिता । भैरवो भैरवी देवी स्वच्छन्दो लाकुलोऽणुराट् ॥१॥ गहनेशोऽब्जजः शक्रो गुरुः कोट्यपकर्षतः । नवभिः क्रमशोऽधीतं नवकोटिप्रविस्तरम् ॥२॥ एतैस्ततो गुरुः कोटिमात्रात् पादं वितीर्णवान् । दक्षादिभ्य उभौ पादौ संवर्तादिभ्य एव च ॥३॥ पादं च वामनादिभ्यः पादार्धं भार्गवाय च । पादपादं तु बलये पादपादस्तु योऽपरः ॥४॥ सिंहायार्धं ततः शिष्टाद्द्वौ भागौ विनताभुवे । पादं वासुकिनागाय खण्डाः सप्तदश त्वमी ॥५॥ स्वर्गादर्धं रावणोऽथ जह्रे रामोऽर्धमप्यतः । विभीषणमुखादाप गुरुशिष्यविधिक्रमात् ॥६॥ खण्डैरेकान्नविंशत्या विभक्तं तदभूत्ततः । खण्डं खण्डं चाष्टखण्डं प्रोक्तपादादिभेदतः ॥७॥ पादो मूलोद्धारावुत्तरवृहदुत्तरे तथा कल्पः । सांहितकल्पस्कन्दावनुत्तरं व्यापकं त्रिधा तिस्रः ॥८॥ देव्योऽत्र निरूप्यन्ते क्रमशो विस्तारिणैव रूपेण । नवमे पदे तु गणना न काचिदुक्ता व्यवच्छिदाहीने ॥९॥ रामाच्च लक्ष्मणस्तस्मात् सिद्धास्तेभ्यो ̕पि दानवाः । गुह्यकाश्च ततस्तेभ्यो योगिनो नृवरास्ततः ॥१०॥ तेषां क्रमेण तन्मध्ये भ्रष्टं कालान्तराद्यदा । तदा श्रीकण्ठनाथाज्ञावशात् सिद्धा अवातरम् ॥११॥ त्र्यम्बकामर्दकाभिख्यश्रीनाथा अद्वये द्वये । द्वयाद्वये च निपुणाः क्रमेण शिवशासने ॥१२॥ आद्यस्य चान्वयो जज्ञे द्वितीयो दुहितृक्रमात् । स चार्धत्र्यम्बकाभिख्यः संतानः सुप्रतिष्ठितः ॥१३॥ अतश्चार्धचतस्रोऽत्र मठिकाः संततिक्रमात् । शिष्यप्रशिष्यैर्विस्तीर्णाः शतशाखं व्यवस्थितैः ॥१४॥ अध्युष्टसंततिस्रोतःसारभूतरसाहृतिम् । विधाय तन्त्रालोकोऽयं स्यन्दते सकलान्रसान् ॥१५॥ उक्तायातिरुपादेयभावो निर्णीयतेऽधुना ॥
अथ श्रीतन्त्रालोके सप्तत्रिंशमाह्निकम्
उक्तनीत्यैव सर्वत्र व्यवहारे प्रवर्तिते । प्रसिद्धावुपजीव्यायामवश्यग्राह्य आगमः ॥१॥ यथा लौकिकदृष्ट्यान्यफलभाक् तत्प्रसिद्धितः । सम्यग्व्यवहरंस्तद्वच्छिवभाक् तत्प्रसिद्धितः ॥२॥ तदवश्यग्रहीतव्ये शास्त्रे स्वांशोपदेशिनि । मनाक्फलेऽभ्युपादेयतमं तद्विपरीतकम् ॥३॥ यथा खगेश्वरीभावनिःशङ्कत्वाद्विषं व्रजेत् । क्षयं कर्मस्थितिस्तद्वदशङ्काद्भैरवत्वतः ॥४॥ यदार्षे पातहेतूक्तं तदस्मिन्वामशासने । आशुसिद्ध्यै यतः सर्वमार्षं मायोदरस्थितम् ॥५॥ तच्च यत्सर्वसर्वज्ञदृष्टं तच्चापि किं भवेत् । यदशेषोपदेशेन सूयतेऽनुत्तरं फलम् ॥६॥ यथाधराधरप्रोक्तवस्तुतत्त्वानुवादतः । उत्तरं कथितं संवित्सिद्धं तद्धि तथा भवेत् ॥७॥ यदुक्ताधिकसंवित्तिसिद्धवस्तुनिरूपणात् । अपूर्णसर्ववित्प्रोक्तिर्ज्ञायतेऽधरशासने ॥८॥ ऊर्ध्वशासनवस्त्वंशे दृष्ट्वापिच समुज्झिते । अधः शास्त्रेषु मायात्वं लक्ष्यते सर्गरक्षणात् ॥९॥ श्रीमदानन्दशास्त्रादौ प्रोक्तं च परमेशिना । ऋषिवाक्यं बहुक्लेशमध्रुवाल्पफलं मितम् ॥१०॥ नैव प्रमाणयेद्विद्वान् शैवमेवागमं श्रयेत् । तदार्षे पातहेतूक्तं तदस्मिन् वामशासने ॥११॥ आशुसिद्ध्यै यतः सर्वमार्षं मायोदरस्थितम् । यथा खगेश्वरीभावनिःशङ्कत्वाद्विषं व्रजेत् ॥१२॥ क्षयं कर्मस्थितिस्तद्वदशङ्काद्भैरवत्वतः । अज्ञत्वानुपदेष्टृत्वसंदष्टे ̕धरशासने ॥१३॥ एतद्विपर्ययाद्ग्राह्यमवश्यं शिवशासनम् । द्वावाप्तौ तत्र च श्रीमच्छ्रीकण्ठलकुलेश्वरौ ॥१४॥ द्विप्रवाहमिदं शास्त्रं मम्यङ्निःश्रेयसप्रदम् । प्राच्यस्य तु यथाभीष्टभोगदत्वमपि स्थितम् ॥१५॥ तच्च पञ्चविधं प्रोक्तं शक्तिवैचित्र्यचित्रितम् । पञ्चस्रोत इति प्रोक्तं श्रीमच्छ्रीकण्ठशासनम् ॥१६॥ दशाष्टादशधा स्रोतःपञ्चकं यत्ततो ̕प्यलम् । उत्कृष्टं भैरवाभिख्यं चतुःषष्टिविभेदितम् ॥१७॥ श्रीमदानन्दशास्त्रादौ प्रोक्तं भगवता किल । समूहः पीठमेतच्च द्विधा दक्षिणवामतः ॥१८॥ मन्त्रो विद्येति तस्माच्च मुद्रामण्डलगं द्वयम् । मननत्राणदं यत्तु मन्त्राख्यं तत्र विद्यया ॥१९॥ उपोद्बलनमाप्यायः सा हि वेद्यार्थभासिनी । मन्त्रप्रतिकृतिर्मुद्रा तदाप्यायनकारकम् ॥२०॥ मण्डलं सारमुक्तं हि मण्डश्रुत्या शिवाह्वयम् । एवमन्योन्यसंभेदवृत्ति पीठचतुष्टयम् ॥२१॥ यतस्तस्माद्भवेत्सर्वं पीठे पीठेऽपि वस्तुतः । प्रधानत्वात्तस्य तस्य वस्तुनो भिन्नता पुनः ॥२२॥ कथिता साधकेन्द्राणां तत्तद्वस्तुप्रसिद्धये । प्रत्येकं तच्चतुर्धैवं मण्डलं मुद्रिका तथा ॥२३॥ मन्त्रो विद्येति च पीठमुत्कृष्टं चोत्तरोत्तम् । विद्यापीठप्रधानं च सिद्धयोगीश्वरीमतम् ॥२४॥ तस्यापि परमं सारं मालिनीविजयोत्तरम् । उक्तं श्रीरत्नमालायामेतच्च परमेशिना ॥२५॥ अशेषतन्त्रसारं तु वामदक्षिणमाश्रितम् । एकत्र मिलितं कौलं श्रीषडर्धकशासने ॥२६॥ सिद्धान्ते कर्म बहुलं मलमायादिरूषितम् । दक्षिणं रौद्रकर्माढ्यं वामं सिद्धिसमाकुलम् ॥२७॥ स्वल्पपुण्यं बहुक्लेशं स्वप्रतीतिविवर्जितम् । मोक्षविद्याविहीनं च विनयं त्यज दूरतः ॥२८॥ यस्मिन्काले च गुरुणा निर्विकल्पं प्रकाशितम् । मुक्तस्तेनैव कालेन यन्त्रं तिष्ठति केवलम् ॥२९॥ मयैतत्स्रोतसां रूपमनुत्तरपदाद्ध्रुवात् । आरभ्य विस्तरेणोक्तं मालिनीश्लोकवार्तिके ॥३०॥ जिज्ञासुस्तत एवेदमवधारयितुं क्षमः । वयं तूक्तानुवचनमफलं नाद्रियामहे ॥३१॥ इत्थं दददनायासाज्जीवन्मुक्तिमहाफलम् । यथेप्सितमहाभोगदातृत्वेन व्यवस्थितम् ॥३२॥ षडर्धसारं सच्छास्त्रमुपादेयमिदं स्फुटम् । षट्त्रिंशता तत्त्वबलेन सूता यद्यप्यनन्ता भुवनावलीयम् । ब्रह्माण्डमत्यन्तमनोहरं तु वैचित्र्यवर्जं नहि रम्यभावः ॥३३॥ भूरादिसप्तपुरपूर्णतमेऽपि तस्मिन् मन्ये द्वितीयभुवनं भवनं सुखस्य । क्वान्यत्र चित्रगतिसूर्यशशाङ्कशोभिरात्रिन्दिवप्रसरभोगविभागभूषा ॥३४॥ तत्रापिच त्रिदिवभोगमहार्घवर्षद्वीपान्तरादधिकमेव कुमारिकाह्वम् । यत्राधराधरपदात्परमं शिवान्तमारोढुमप्यधिकृतिः कृतिनामनर्घा ॥३५॥ प्राक्कर्मभोगिपशुतोचितभोगभाजा किं जन्मना ननु सुखैकपदेऽपि धाम्नि । सर्वो हि भाविनि परं परितोषमेति संभाविते नतु निमेषिणि वर्तमाने ॥३६॥ कन्याह्वये ̕पि भुवनेऽत्र परं महीयान् देशः स यत्र किल शास्त्रवराणि चक्षुः । जात्यन्धसद्मनि न जन्म न को ̕भिनिन्देद्भिन्नाञ्जनायितरविप्रमुखप्रकाशे ॥३७॥ निःशेषशास्त्रसदनं किल मध्यदेशस्तस्मिन्नजायत गुणाभ्यधिको द्विजन्मा । कोऽप्यत्रिगुप्त इति नामनिरुक्तगोत्रः शास्त्राब्धिचर्वणकलोद्यदगस्त्यगोत्रः ॥३८॥ तमथ ललितादित्यो राजा निजं पुरमानयत् प्रणयरभसात् कश्मीराख्यं हिमालयमूर्धगम् । अधिवसति यद्गौरीकान्तः करैर्विजयादिभिर्युगपदखिलं भोगासारं रसात् परिचर्चितुम् ॥३९॥ स्थाने स्थाने मुनिभिरखिलैश्चक्रिरे यन्निवासा यच्चाध्यास्ते प्रतिपदमिदं स स्वयं चन्द्रचूडः । तन्मन्येऽहं समभिलषिताशेषसिद्धेर्नसिद्ध्यै कश्मीरेभ्यः परमथ पुरं पूर्णवृत्तेर्न तुष्ट्यै ॥४०॥ यत्र स्वयं शारदचन्द्रशुभ्रा श्रीशारदेति प्रथिता जनेषु । शाण्डिल्यसेवारससुप्रसन्ना सर्वं जनं स्वैर्विभवैर्युनक्ति ॥४१॥ नारङ्गारुणकान्ति पाण्डुविकचद्बल्लावदातच्छवि प्रोद्भिन्नामलमातुलुङ्गकनकच्छायाभिरामप्रभम् । केरीकुन्तलकन्दलीप्रतिकृतिश्यामप्रभाभास्वरं यस्मिञ्शक्तिचतुष्टयोज्ज्वलमलं मद्यं महाभैरवम् ॥४२॥ त्रिनयनमहाकोपज्वालाविलीन इह स्थितो मदनविशिखव्रातो मद्यच्छलेन विजृम्भते । कथमितरथा रागं मोहं मदं मदनज्वरं विदधदनिशं कामातङ्कैर्वशीकुरुते जगत् ॥४३॥ यत्कान्तानां प्रणयवचसि प्रौढिमानं विदत्ते यन्निर्विघ्नं निधुवनविधौ साध्वसं संधुनोति । यस्मिन् विश्वाः कलितरुचयो देवताश्चक्रचर्यस्तन्मार्द्वीकं सपदि तनुते यत्र भोगापबर्गौ ॥४४॥ उद्यद्गौराङ्कुरविकसितैः श्यामरक्तैः पलाशैरन्तर्गाढारुणरुचिलसत्केसरालीविचित्रैः । आकीर्णा भूः प्रतिपदमसौ यत्र काश्मीरपुष्पैः सम्यग्देवीत्रितययजनोद्यानमाविष्करोति ॥४५॥ सर्वो लोकः कविरथ बुधो यत्र शूरोऽपि वाग्मी चन्द्रोद्द्योता मसृणगतयः पौरनार्यश्च यत्र । यत्राङ्गारोज्ज्वलविकसितानन्तसौषुम्णमार्गग्रस्तार्केन्दुर्गगनविमलो योगिनीनां च वर्गः ॥४६॥ श्रीमत्परं प्रवरनाम पुरं च तत्र यन्निर्ममे प्रवरसेन इति क्षितीशः । यः स्वप्रतिष्ठितमहेश्वरपूजनान्ते व्योमोत्पतन्नुदसृजत्किल धूपघण्टाम् ॥४७॥ आन्दोलनोदितमनोहरवीरनादैः सा चास्य तत्सुचरितं प्रथयांबभूव । सद्वृत्तसारगुरुतैजसमूर्तयो हि त्यक्ता अपि प्रभुगुणानधिकं ध्वनन्ति ॥४८॥ संपूर्णचन्द्रविमलद्युतिवीरकान्तागाढाङ्गरागघनकुङ्कुमपिञ्जरश्रीः । प्रोद्धूतवेतसलतासितचामरौघैराज्याभिषेकमनिशं ददती स्मरस्य ॥४९॥ रोधःप्रतिष्ठितमहेश्वरसिद्धलिङ्गस्वायंभुवार्चनविलेपनगन्धपुष्पैः । आवर्ज्यमानतनुवीचिनिमज्जनौघविध्वस्तपाप्ममुनिसिद्धमनुष्यवन्द्या ॥५०॥ भोगापवर्गपरिपूरणकल्पवल्ली भोगैकदानरसिकां सुरसिद्धसिन्धुम् । न्यक्कुर्वती हरपिनाककलावतीर्णा यद्भूषयत्यविरतं तटिनी वितस्ता ॥५१॥ तस्मिन् कुवेरपुरचारिसिंतांशुमौलिसांमुख्यदर्शनविरूढपवित्रभावे । वैतस्तरोधसि निवासममुष्य चक्रे राजा द्विजस्य परिकल्पितभूरिसंपत् ॥५२॥ तस्यान्वये महति को ̕पि वराहगुप्तनामा बभूव भगवान् स्वयमन्तकाले । गीर्वाणसिन्धुलहरीकलिताग्रमूर्धा यस्याकरोत् परमनुग्रहमाग्रहेण ॥५३॥ तस्यात्मजश्चुखलकेति जने प्रसिद्धश्चन्द्रावदातधिषणो नरसिंहगुप्तः । यं सर्वशास्त्ररसमज्जनशुभ्रचित्तं माहेश्वरी परमलंकुरुते स्म भक्तिः ॥५४॥ तारुण्यसागरतरङ्गभरानपोह्य वैराग्यपोतमधिरुह्य दृढं हठेन । यो भक्तिरोहणमवाप्य महेशचिन्तारत्नैरलं दलयति स्म भवापदस्ताः ॥५५॥ तस्यात्मजो ̕भिनवगुप्त इति प्रसिद्धः श्रीचन्द्रचूडचरणाब्जपरागपूतः । माता व्ययूयुजदमुं किल बाल्य एव दैवं हि भाविपरिकर्मणि संस्करोति ॥५६॥ माता परं बन्धुरिति प्रवादः स्नोहो ̕तिगाढीकुरुते हि पाशान् । तन्मूलबन्धे गलिते किलास्य मन्ये स्थिता जीवत एव मुक्तिः ॥५७॥ पित्रा स शब्दगहने कृतसंप्रवेशस्तर्कार्णवोर्मिपृषतामलपूतचित्तः । साहित्यसान्द्ररसभोगपरो महेशभक्त्या स्वयंग्रहणदुर्मदया गृहीतः ॥५८॥ स तन्मयीभूय न लोकवर्तनीमजीगणत् कामपि केवलं पुनः । तदीयसंभोगविवृद्धये पुरा करोति दास्यं गुरुवेश्मसु स्वयम् ॥५९॥ आनन्दसंततिमहार्णवकर्णधारः सद्दैशिकैरकवरात्मजवामनाथः । श्रीनाथसंततिमहाम्बरघर्मकान्तिः श्रीभूतिराजतनयः स्वपितृप्रसादः ॥६०॥ त्रैयम्बकप्रसरसागरशायिसोमानन्दात्मजोत्पलजलक्ष्मणगुप्तनाथः । तुर्याख्यसंततिमहोदधिपूर्णचन्द्रः श्रीसोमतः सकलवित्किल शंभुनाथः ॥६१॥ श्रीचन्द्रशर्मभवभक्तिविलासयोगानन्दाभिनन्दशिवशक्तिविचित्रनाथाः । अन्ये ̕पि धर्मशिववामनकोद्भटश्रीभूतेशभास्करमुखप्रमुखा महान्तः ॥६२॥ एते सेवारसविरचितानुग्रहाः शास्त्रसारपौढादेशप्रकटसुभगं स्वाधिकारं किलास्मै । यत् संप्रादुर्यदपि च जनान्नैक्षताक्षेत्रभूतान् स्वात्मारामस्तदयमनिशं तत्त्वसेवारसो ̕भूत् ॥६३॥ सोऽनुग्रहीतुमथ शांभवभक्तिभाजं स्वं भ्रातरमखिलशास्त्रविमर्शपूर्णम् । यावन्मनः प्रणिदधाति मनोरथाख्यं तावज्जनः कतिपयस्तमुपाससाद ॥६४॥ श्रीशौरिसंज्ञतनयः किल कर्णनामा यो यौवने विदितशांभवतत्त्वसारः । देहं त्यजन् प्रथयति स्म जनस्य सत्यं योगच्युतं प्रति महामुनिकृष्णवाक्यम् ॥६५॥ तद्बालमित्रमथ मन्त्रिसुतः प्रसिद्धः श्रीमन्द्र इत्यखिलसारगुणाभिरामः । लक्ष्मीसरस्वति समं यमलंचकार सापत्नकं तिरयते सुभगप्रभावः ॥६६॥ अन्ये पितृव्यतनयाः शिवशक्तिशुभ्राः क्षेमोत्पलाभिनवचक्रकपद्मगुप्ताः । ये संपदं तृणममंसत शंभुसेवासंपूरितं स्वहृदयं हृदि भावयन्तः ॥६७॥ षडर्धशास्त्रेषु समस्तमेव येनाधिजग्मे विधिमण्डलादि । स रामगुप्तो गुरुशंभुशास्त्रसेवाविधिव्यग्रसमग्रमार्गः ॥६८॥ अन्यो ̕पि कश्चन जनः शिवशक्तिपातसंप्रेरणापरवशस्वकशक्तिसार्थः । अभ्यर्थनाविमुखभावमशिक्षितेन तेनाप्यनुग्रहपदं कृत एष वर्गः ॥६९॥ आचार्यमभ्यर्थयते स्म गाढं संपूर्णतन्त्राधिगमाय सम्यक् । जायेत दैवानुगृहीतबुद्धेः संपत्प्रबन्धैकरसैव संपत् ॥७०॥ सोऽप्यभ्युपागमदभीप्सितमस्य यद्वा स्वातोद्यमेव हि निनर्तिषतोऽवतीर्णम् । सोऽनुग्रहप्रवण एव हि सद्गुरूणामाज्ञावशेन शुभसूतिमहाङ्कुरेण ॥७१॥ विक्षिप्तभावपरिहारमथो चिकीर्षन् मन्द्रः स्वके पुरवरे स्थितिमस्य वव्रे । आबालगोपमपि यत्र महेश्वरस्य दास्यं जनश्चरति पीठनिवासकल्पे ॥७२॥ तस्याभवत् किल पितृव्यवधूर्विधात्रा या निर्ममे गलितसंसृतिचित्रचिन्ता । शीतांशुमौलिचरणाब्जपरागमात्रभूषाविधिर्विहितवत्सलिकोचिताख्या ॥७३॥ मूर्ता क्षमेव करुणेव गृहीतदेहा धारेव विग्रहवती शुभशीलतायाः । वैराग्यसारपरिपाकदशेव पूर्णा तत्त्वार्थरत्नरुचिरस्थितिरोहणोर्वी ॥७४॥ भ्रातापि तस्याः शशिशुभ्रमौलेर्भक्त्या परं पावितचित्तवृत्तिः । स शौरिरात्तेश्वरमन्त्रिभावस्तत्याज यो भूपतिमन्त्रिभावम् ॥७५॥ तस्य स्नुषा कर्णवधूर्विधूतसंसारवृत्तिः सुतमेकमेव । यासूत योगेश्वरिदत्तसंज्ञं नामानुरूपस्फुरदर्थतत्त्वम् ॥७६॥ यामग्रगे वयसि भर्तृवियोगदीनामन्वग्रहीत् त्रिनयनः स्वयमेव भक्त्या । भाविप्रभावरभसेषु जनेष्वनर्थः सत्यं समाकृषति सोऽर्थपरम्पराणाम् ॥७७॥ भक्त्युल्लसत्पुलकतां स्फुटमङ्गभूषां श्रीशंभुनाथनतिमेव ललाटिकां च । शैवश्रुतिं श्रवणभूषणमप्यवाप्य सौभाग्यमभ्यधिकमुद्वहति स्म यान्तः ॥७८॥ अम्बाभिधाना किल सा गुरुं तं स्वं भ्रातरं शंभुदृशाभ्यपश्यत् । भाविप्रभावोज्ज्वलभव्यबुद्धिः सतोऽवजानाति न बन्धुबुद्ध्या ॥७९॥ भ्राता तदीयो ̕भिनवश्च नाम्ना न केवलं सच्चरितैरपि स्वैः । पीतेन विज्ञानरसेन यस्य तत्रैव तृष्णा ववृधे निकामम् ॥८०॥ सोऽन्यश्च शांभवमरीचिचयप्रणश्यत्संकोचहार्दनलिनीघटितोज्ज्वलश्रीः । तं लुम्पकः परिचचार समुद्यमेषु साधुः समावहति हन्त करावलम्बम् ॥८१॥ इत्थं गृहे वत्सलिकावितीर्णे स्थितः समाधाय मतिं बहूनि । पूर्वश्रुतान्याकलयन् स्वबुद्ध्या शास्त्राणि तेभ्यः समवाप सारम् ॥८२॥ स तन्निबन्धं विदधे महार्थं युक्त्यागमोदीरिततन्त्रतत्त्वम् । आलोकमासाद्य यदीयमेष लोकः सुखं संचरिता क्रियासु ॥८३॥ सन्तो ̕नुगृह्णीत कृतिं तदीयां हृह्णीत पूर्वं विधिरेष तावत् । ततोऽपि गृह्णातु भवन्मतिं सा सद्यो ̕नुगृह्णातु च तत्त्वदृष्ट्या ॥८४॥ इदमभिनवगुप्तप्रोम्भितं शास्त्रसारं शिव निशमय तावत् सर्वतःश्रोत्रतन्त्रः । तव किल नुतिरेषा सा हि त्वद्रूपचर्चेत्यभिनवपरितुष्टो लोकमात्मीकुरुष्व ॥८५॥
|
|
|
